به گزارش ایراف، عید قربان که به عید اضحی نیز معروف است، یکی از بزرگترین اعیاد مسلمانان است که در روز دهم ذی‌الحجه برگزار میشود. سید حکیم بینش، شاعر و پژوهشگر افغانستانی در رابطه با اهمیت این روز در افعانستان می‌گوید: عید قربان از مهمترین اعیاد در میان مردم افغانستان است و مردم از روزها و حتی هفته‌ها پیش به پیشواز عید میروند.
وی می‌افزاید: در افغانستان، مثلا مردم به مناسبت عید قربان برای خود و فرزندان خود لباس نو میخرند و یا می‌دوزند، خانه‌های خود را تمیز و منظم میکنند، بعضی‌ها خانۀ خود را رنگ میکنند، کسانی که قربانی دارند، پیشاپیش در تدارک قربانی‌اند، کلوچه، شیرینی و آجیل برای پذیرایی از مهمان میخرند. خلاصه یک جنب‌وجوش خاص در میان مردم دیده میشود و در مردم شور و اشتیاق فراوانی دیده میشود.
این فعال فرهنگی درباره تغییرات در بازارهای ولایات اظهار میکند: طبیعی است که تغییرات در بازار دیده میشود؛ در بازارها، شلوغی بیشتر است. به خاطر تقاضای زیاد، قیمتها کمی بالا می‌رود؛ البته کم نیستند مغازه‌داران با انصافی که در ایام عید قیمت‌های اجناس خود را پایین می‌آورند تا مردم کم بضاعت هم بتوانند خرید کنند. کلوچه‌پزی‌ها هم بازارشان داغ است. همینگونه دام‌فروش‌ها؛ یعنی کسانی که گوسفند و بز قربانی میفروشند. آنها هم به خاطر تقاضای بیشتر، قیمتها را افزایش میدهند.
سنت قربانی کردن در افغانستان
بینش درباره سنت قربانی در افغانستان اذعان میکند: یکی از سنتهای حسنه در میان مردم قربانی کردن است. بعضی از مردم به یاد درگذشتگان خود قربانی میکنند؛ به‌خصوص برای کسانی که تازه درگذشته‌اند و این عید اولین عید قربان پس از درگذشت آنهاست. این سنت بوده که خانواده تازه درگذشته، بر خودشان فرض می‌دانند که در اولین عید قربان برای او قربانی کنند. خب این قربانی در میان خانواده‌های دارا شاید چندین عید قربان هم تکرار شود.
وی درخصوص تقسیم گوشت قربانی می‌گوید: معمولا گوشت قربانی در میان خانواده‌های فامیل و همسایه‌ها تقسیم میشود. آنها لیست خانواده‌های فامیل و همسایه‌ها خود را دارند و یا پیشاپیش تهیه میکنند، و میکوشند که گوشت قربانی را به همه برسانند؛ به خصوص برای فامیل کم‌اقتصاد و یا همسایه‌های کم‌بضاعت. بعضی‌ها هم گوشت قربانی را در محله‌های فقیرنشین می‌برند و تقسیم میکنند.
از منظر این پژوهشگر زبان و ادبیات فارسی، قربانی کردن باعث میشود که بعضی از خانواده‌ها بعد از مدتها، یک، یا دو وعده گوشت بخورند و برای شادی درگذشتگان قربانی کننده‌ها دعا کنند؛ در واقع،قربانی کردن باعث شادی در میان بعضی از خانواده‌ها میشود. خب این خودش نوعی همبستگی اجتماعی ایجاد میکند.
سنت دید و بازدید در عید قربان
این شاعر افغانستانی در پاسخ به پرسش “مردم چگونه این روز را با یکدیگر جشن میگیرند؟” عنوان میکند که مردم لباس نو خود را میپوشند، به عیدگاه برای شرکت در نماز عید قربان میروند و پس از آن با برنامه ریزی که کرده‌اند به دید و بازدید میپردازند. معمولاً بزرگترها در خانه خود می‌نشینند و افراد کوچکتر فامیل به دیدن آنها میروند. در روزها دیگر عید بزگترها به خانۀ کوچکترهای فامیل میروند.
وی در ادامه خاطر نشان می‌سازد که یک سنت حسنه این است که مردم به خانۀ کسانی که تازه در گذشته‌ای دارند و این عید اولین عید آن تازه سفر کرده است، برای عرض تسلیت و دل آسایی و دلداری دادن میروند و با این کار با خانوادۀ تازه در گذشته همدردی و غم شریکی میکنند. بعضی‌ها خانواده‌های شهدای خود را در اولویت قرار میدهند و اول از همه به خانۀ آنها میروند تا هم تکریمی از خانوادۀ شهیدشان کرده باشند و هم یاد شهید را گرامی بدارند.
از نگاه این فعال فرهنگی هنوز بسیاری از سنتهای حسنه در میان مردم رواج دارد؛ به‌خصوص رفتن به خانۀ بزرگترها، وی می‌افزاید: اولین برنامۀ بسیاری ها رفتن به خانۀ بزرگتر هاست. کودکان هم که شور و شوق خاصی برای رفتن به خانۀ آنها دارند. مردم افغانستان نقش ریش سفیدها را در زندگیشان دیده‌اند و به خاطر همین نقش احترام ویژه برای آنها قائلند. “خردی و کلانی” یک اصطلاح رایج در میان مردم است و مردم بزرگان خود را احترام میکنند.
برخی بازیها و تفریحات مردم در عید قربان
این شاعر و پژوهشگر در پاسخ به سوال آیا هنوز بادبادک بازی و تخم‌مرغ جنگی بین کودکان و نوجوانان در ولایات محبوب است یا خیر می‌گوید که این بازیها هنوز وجود دارد؛ به‌خصوص تخم مرغ جنگی. کاغذپرانبازی یا گودی‌پران بازی (بادبادک‌بازی) که یکی از بازیهای دوست‌داشتنی کودکان و نوجوانان بود خیلی کم شده. ولی تخم‌مرغ جنگی اگرچه کمتر شده ولی هنوز علاقه‌مندان زیادی دارد. در بعضی از ولایات یکی از سرگرمی های کودکان و نوجوانان همین تخم‌مرغ جنگی است.
وی در خصوص سرگرمی‌های مردم در افغانستان اذعان میکند که یکی از این سرگرمی‌ها کشتی گرفتن است. مردم در میدانی بزرگ جمع میشوند و معمولا داوطلبانی برای کشتی گرفتن وجود دارد. چون شکل مسابقه دارد خیلی‌ها دوست دارند در آن شرکت کنند. گاهی هم نوجوانان و جوانان در یک جایی جمع میشوند و با هم کشتی میگیرند.
بینش می‌افزاید که در بعضی از قریه‌ها مردم جمع میشدند و سنگی را انتخاب میکردند و از یک نقطه‌ای آن را پرتاب میکردند که چه کسی سنگ را در فاصلۀ بیشتری می‌اندازد. سنگ پرتاب کردن شکل مسابقه‌ای داشت. مردم و به خصوص جوانان میخواستند به گونه‌ای زورآزمایی کنند. سرگرمی های دیگری مثل دَوش و چوب دنده نیز رواج دارد. حالا که سرگرمی های دیگری مثل فوتبال و والیبال آمده، تأثیر به روی بسیاری از سرگرمی های پیشین مردم افغانستان گذاشته است.
وضعیت اقتصادی مردم و تاثیر آن روی برگزاری عید قربان
این شاعر و پژوهشگر در پاسخ به این سوال که با توجه به وضعیت اقتصادی و اجتماعی، چه تغییراتی در برگزاری عید مشاهده میشود می‌گوید که مردم افغانستان عید قربان را گرامی میدارند و حتی در شرایط سخت اقتصادی میکوشند برای فرزندان خود یک دست لباس نو بدوزند. آنها نمی‌خواهند فرزندانشان در پیش دوستان شان کم بیایند. خب البته بسیاری از خانواده‌ها توانایی خرید خیلی از چیزها را؛ به‌خصوص توانایی این را ندارند که لباس نو برای فرزندان خود بخرند.
وی در ادامه اذعان میکند: در افغانستان خیلی‌ها توانایی پذیرایی از مهمان های خود را ندارند به همین خاطر با کلوچه و شیرینی و میوه‌های ارزانتر از آنها پذیرایی میکنند. بعضی حتی شاید با یک چای تلخ. به هرحال شرایط سخت اقتصادی خانواده‌ها را در تنگنا قرار میدهد به‌خصوص در ایام عید.
اهمیت حفظ سنت‌ها
این شاعر و فعال فرهنگی درباره اهمیت حفظ سنتهای فرهنگی می‌گوید که حفظ این آیینها از جنبه‌های مختلفی مهم‌اند؛ حفظ سنتهای اسلامی، باعث تقویت باورهای دینی در ما میشود. حفظ جشن‌ها و آیین های شادیبخش، شادمانی و نشاط را در جامعه میآورد. در پهلوی برگزاری آیینها، همبستگی و همدلی را میبینیم. در برپایی جشن‌ها جوانان همکاری میکنند و این خود به خود به تقویت همدلی‌ها می‌انجامد.
چه تغییراتی در برگزاری آداب و رسوم ها در افغانستان به وجود آمده است؟
حکیم بینش همچنین دربارۀ آیندۀ این مراسمها خاطر نشان می‌سازد که جامعه هر روز تغییرات زیادی میکند. وی در این خصوص می‌گوید: شما تغییرات زیادی را در مراسم‌های امروز با ده سال پیش می‌بینید. فضای مجازی آمده و بسیاری از جوانان درگیر فضای مجازی شده و حتی شاید در بعضی از محافل شرکت نکنند؛ مثلا شاید دیگر آن جنب‌وجوشی را که در میدان‌های کشتی است نبینیم. ممکن است بعضی از سنتهای را در آینده نداشته باشیم. اما بعضی از سنتهای تغییر نمیکند.
سید حکیم بینش، شاعر و پژوهشگر افغانستانی تصریح میکند با این حال، با گذشت زمان سنت قربانی کردن و تقسیم قربانی بین مردم تهیدست و یا فامیل تغییر نمیکند. بعضی از سنتهای هم به شکل دیگری ادامه پیدا میکند. شما در فضای مجازی دوستان زیادی دارید و به همدیگر عید را تبریک میگویید و از طریق فضای مجازی برای آنها گل می‌فرستید. بعضی در یک کلیپ شادمانی خود را ابراز میکنند و با بارگزاری در فضای مجازی و یا گروه خانوادگی خوشی‌های خود را تقسیم میکنند. بازیهای زنده و آنلاین آمده و تأثیرات زیادی بر سبک و شیوۀ زندگی مردم گذاشته است. خب اینها در رسم و رواج‌ها تأثیرات خود را می‌گذرانند.
