ایراف، این گزارش به بررسی مفهوم کشت فراسرزمینی، اهمیت آن برای ایران، نقش افغانستان در این فرآیند، فواید متقابل برای دو کشور، و چشم‌انداز اقتصادی کشاورزی آن‌ها می‌پردازد.
کشت فراسرزمینی چیست؟
کشت فراسرزمینی به معنای خرید، اجاره، یا سرمایه‌گذاری طولانی‌مدت در زمین‌های کشاورزی کشورهای دیگر برای تولید محصولات زراعی، باغی، یا دامی به‌منظور تأمین نیازهای غذایی کشور سرمایه‌گذار است. این راهبرد معمولاً توسط کشورهایی که با محدودیت‌های منابع طبیعی مانند آب و خاک حاصلخیز مواجه هستند، به‌کار گرفته می‌شود. به گفته کارشناسان، کشت فراسرزمینی نه‌تنها به تأمین امنیت غذایی کمک می‌کند، بلکه امکان صدور دانش فنی، اشتغال‌زایی، و کاهش هزینه‌های تولید را نیز فراهم می‌آورد.
اهمیت کشت فراسرزمینی برای ایران
ایران، با قرار گرفتن در کمربند خشک جهانی، بارش‌های معادل یک‌سوم میانگین جهانی و چالش‌هایی نظیر فرسایش خاک و خشکسالی‌های مکرر، با محدودیت‌های جدی در بخش کشاورزی مواجه است. از ۱۶۵ میلیون هکتار مساحت کشور، تنها ۵۰ میلیون هکتار زمین قابل کشت وجود دارد که از این میزان، فقط ۱۸ میلیون هکتار زیر کشت است.
این محدودیت‌ها، همراه با افزایش جمعیت و نیاز روزافزون به مواد غذایی، ضرورت توجه به راهکارهای نوین مانند کشت فراسرزمینی را برجسته کرده است.
کشت فراسرزمینی برای ایران چه مزایایی دارد:
تأمین امنیت غذایی: تولید محصولات استراتژیک مانند گندم، ذرت، سویا و دانه‌های روغنی در خارج از کشور، وابستگی به واردات را کاهش می‌دهد.
صرفه‌جویی در منابع آبی: با توجه به مصرف بالای آب در کشاورزی ایران (دو برابر استاندارد جهانی)، کشت در کشورهایی با منابع آبی فراوان به حفظ منابع داخلی کمک می‌کند.
کاهش هزینه‌های تولید: هزینه تولید در برخی کشورهای هدف به دلیل خاک حاصلخیز و بارندگی مناسب، تا ۶۰ درصد کمتر از ایران است.
صدور دانش فنی: این راهبرد امکان انتقال فناوری و اشتغال‌زایی برای جوانان تحصیل‌کرده ایرانی در رشته کشاورزی را فراهم می‌کند.
نقش افغانستان در کشت فراسرزمینی ایران
افغانستان، به‌عنوان همسایه شرقی ایران با ۳۳۰ کیلومتر مرز مشترک، پتانسیل بالایی برای همکاری در کشت فراسرزمینی دارد. خاک حاصلخیز در مناطقی مانند هرات و فراه، دسترسی به منابع آبی در برخی مناطق و نزدیکی جغرافیایی که هزینه‌های حمل‌ونقل را کاهش می‌دهد، این کشور را به گزینه‌ای ایده‌آل برای ایران تبدیل کرده است.
با این حال، تجربه‌های گذشته نشان‌دهنده چالش‌هایی است. به عنوان مثال، در سال ۱۳۹۵، تلاش برای کشت چغندرقند در مناطق اسلام‌قلعه و غوریان هرات به دلیل هزینه‌های بالای گمرکی و مشکلات حمل‌ونقل ناموفق بود. این تجربه نشان می‌دهد که موفقیت در این زمینه نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، حمایت دولتی، و رفع موانع لجستیکی است.
فواید متقابل برای ایران و افغانستان
کشت فراسرزمینی می‌تواند به نفع هر دو کشور باشد:
برای ایران
تأمین محصولات کشاورزی با هزینه کمتر و کیفیت بالاتر.
کاهش فشار بر منابع آبی و خاک داخلی.
تقویت روابط اقتصادی با افغانستان و افزایش نفوذ منطقه‌ای.
برای افغانستان
جذب سرمایه‌گذاری خارجی و توسعه زیرساخت‌های کشاورزی.
ایجاد فرصت‌های شغلی و بهبود معیشت کشاورزان محلی.
انتقال دانش و فناوری کشاورزی از ایران می‌تواند بهره‌وری را افزایش دهد.
تقویت تجارت مرزی، به‌ویژه از طریق مرز ماهیرود که ۵۰ درصد وزن کالاهای صادراتی ایران به افغانستان را پوشش می‌دهد.
چشم‌انداز اقتصادی کشاورزی ایران و افغانستان
توسعه کشت فراسرزمینی می‌تواند اقتصاد کشاورزی دو کشور را متحول کند. برای ایران، این راهبرد به کاهش وابستگی به واردات محصولات کلیدی مانند دانه‌های روغنی (۹۰ درصد وارداتی) و برنج کمک می‌کند و به تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی، که از سال ۱۳۹۲ مطرح شده، یاری می‌رساند.
برای افغانستان، سرمایه‌گذاری ایران می‌تواند به احیای بخش کشاورزی، که بیش از ۶۰ درصد نیروی کار این کشور را در بر می‌گیرد، منجر شود و به توسعه اقتصادی پایدار کمک کند.
