به گزارش ایراف، برای اولین بار در تاریخ معاصر، مقامات ازبکستان و افغانستان سندی را امضا کردند که مدیریت مشترک منابع آبی رودخانه آمودریا و استفاده منطقی از آب را به امضا رساند.
این سند در جریان سفر هیئت ازبکستان به افغانستان امضا شد و علاوه بر توافق بر سر مدیریت مشترک منابع آب، طرفین توافق کردند که یک کارگروه مشترک ایجاد کنند که همه جوانب ساخت کانال آبی قوش تپه و تأثیر آن بر رژیم آبی رودخانه آمودریا را مورد مطالعه قرار دهد.
سند امضا شده به‌عنوان یک پیشرفت چشمگیر در همکاری‌های منطقه‌ای در زمینه مسائل مدیریت آب به‌ویژه در زمینه کمبود فزاینده آب شیرین در آسیای مرکزی در نظر گرفته می‌شود.
مسئله آب در آسیای مرکزی به ویژه پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی حاد شد، زمانی که سیستم قبلی توزیع منابع آب، بر اساس مکانیسم‌های برنامه ریزی شوروی، از کار افتاد.
آمودریا و سیر دریا، دو رودخانه اصلی منطقه که تغذیه ازبکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، قرقیزستان و قزاقستان هستند، به موضوع مناقشه تبدیل شده‌اند زیرا منابع آبی آنها دیگر پاسخگوی نیازهای رو به رشد کشورهای آسیای مرکزی نیست.
یک عارضه خاص این است که بالادست رودخانه‌ها توسط تاجیکستان و قرقیزستان کنترل می‌شود که علاقه‌مند به توسعه انرژی آبی هستند و پایین دست توسط ازبکستان، ترکمنستان و قزاقستان کنترل می‌شود که در آنها آب برای توسعه مجتمع کشاورزی و صنعتی (AIC) به میزان بیشتری مورد نیاز است.
با وجود این که افغانستان هرگز در این مناقشات مشارکت فعال نداشته است، در دهه اخیر ایفای نقش مهم افغانستان در بیلان آبی آسیای مرکزی اهمیت روزافزونی یافته است.
به ویژه، در سال‌های اخیر، کابل رسمی به طور فعال شروع به توسعه پروژه های آبیاری کرده است که بزرگترین آنها کانال آبی قوش تپه است که می تواند حجم قابل توجهی از آب را از آمودریا منحرف کند.
این پروژه زیربنایی به آبیاری مناطق خشک کشور کمک می کند که به یکباره در چندین ولایت افغانستان انگیزه توسعه زراعت خواهد داد، اما پیش بینی می‌شود که پس از راه‌اندازی کانال آبی قوش تپه، وضعیت حوزه آبخیز منطقه به شدت بدتر شود.
کانال آبی قوش تپه که در خاک افغانستان ساخته می‌شود، می‌تواند بیلان آبی آسیای مرکزی را که منافع ملی ازبکستان، ترکمنستان و تاجیکستان را تهدید می کند، به طرز چشمگیری تغییر دهد.
به عنوان مثال، می‌تواند ازبکستان، بزرگترین کشور منطقه را از داشتن یک سوم آب شیرین محروم کند، به همین دلیل است که شوکت میرضیایف، رئیس جمهور ازبکستان، قبلاً بارها بر لزوم مشارکت افغانستان در گفتگوهای منطقه‌ای در مورد مسائل آب تاکید کرده است.
کارشناسان معتقدند که امضای این سند گام مهمی در جهت استفاده پایدار و عادلانه از منابع آب فرامرزی است و آمادگی افغانستان را برای ایجاد یک گفت‌وگوی سیاسی سازنده با هدف حل مشترک مشکلات پیچیده زیست‌محیطی و اقتصادی نشان می‌دهد.
امضای موافقتنامه را می‌توان تلاشی از سوی تاشکند رسمی برای جلوگیری از بحران آب در آسیای مرکزی از طریق راه های دیپلماتیک دانست، زیرا این سند نه تنها اصول مدیریت مشترک و استفاده منطقی از آب را در نظر گرفته، بلکه خطرات اقدامات یکجانبه از سوی افغانستان را نیز کاهش می دهد.
با این حال، سوال کلیدی این است که تا چه حد کابل رسمی در درازمدت در شرایط کمبود آب در آسیای مرکزی آمادگی اجرای این قراردادها را خواهد داشت.
