بهره‌برداری تجزیه‌طلبان از تنش هند و پاکستان؛ بلوچ‌ها نیروی نیابتی هند یا متحد منطقه‌ای طالبان؟

به گزارش رسانه ها، شبه نظامیان جدایی طلب بلوچ به تازگی شهر منگوچر شهرستان کلات ایالت بلوچستان پاکستان را به تصرف خود در آوردند. در نتیجه این اقدام، این گروه تعدادی از زندانیان را آزاد و چند افسر پلیس را به اسارت گرفته اند. گفته می شود جدایی طلبان بلوچ کنترل چندین ساختمان دولتی از جمله دفاتر اداره ثبت احوال (نادرا)، مجتمع قضایی و بانک ملی پاکستان را به دست گرفتند و آنها را به آتش کشیده اند. روزنامه دان پاکستان گزارش داده است که این ساختمان ها به دلیل آتش سوزی، خسارت قابل توجهی متحمل شده اند. این روزنامه افزود که جدایی طلبان بلوچ شب گذشته جاده کویته-کراچی را در منطقه منگوچر و بزرگراه ملی را مسدود کرده، اتوبوس های مسافربری، خودروهای شخصی را متوقف و بازرسی و تمامی ترددها در این مسیرها را متوقف کرده اند. این حادثه چند روز پس از آن اتفاق افتاد که تنش ها میان هند و پاکستان به دلیل حمله در پهلگام کشمیر به شدت افزایش یافته و زنگ خطر یک جنگ منطقه ای و هشدارهای بین المللی را به صدا درآورده است.

جدایی طلبان بلوچ و بازگشت قدرتمندانه؟

در ماه مارس نیز جدایی طلبان بلوچ قطار مسافربری «جعفر اکسپرس» که حامل بیش از 400 مسافر بود را ربودند و مسافران را حدود 36 ساعت به گروگان گرفتند. بعدتر، ارتش پاکستان اعلام کرد که طی یک عملیات نجات که منجر به آزادی مسافران و کشته شدن بیش از 30 شبه نظامی شده، به این گروگانگیری پایان داده است. ناظران می گویند این اقدام نشاندهنده افزایش چشمگیر تاکتیک های این گروه است.

جدایی طلبان بلوچ در بمب‌گذاری مرگباری دیگر در ایستگاه راه آهن کویته در نوامبر 2024 نیز دست داشتند. این گروه در آن زمان اعلام کرد که این اقدام پاسخی به عملیات نظامی در بلوچستان بوده است. سال گذشته نیز، ارتش آزادی بخش بلوچ مسئولیت بمب‌گذاری مرگباری را که کاروان حامل اتباع چینی را در نزدیکی فرودگاه بین الملی کراچی، بزرگترین شهر پاکستان بود را برعهده گرفتند.در سال 2020 نیز به ساختمان بورس کراچی که بخشی از آن متعلق به کنسرسیوم چینی بود حمله کرد و در سال 2018 نیز کنسولگری چین در این شهر را هدف قرار داد. این درحالی است که این گروه تاکنون بارها کارگران و مهندسان چینی که برای پروژه های اقتصادی به پاکستان آمده اند را هدف قرار داده اند. ارتش آزادی بخش بلوچستان، چین را استثمارگر و تهدیدی برای خودمختاری خود می داند.

این گروه با ماهیت سکولار یک جنبش جدایی طلب است که به دنبال جدایی بلوچستان است. مناقشه این گروه با دولت بلوچستان به سال 1947 برمی گردد، زمانی که پاکستان استقلال خود را به دست آورد و بلوچستان را به خاک خود ملحق کرد، اقدامی که با مخالفت بسیاری از ملی گرایان بلوچ مواجه شد. از آن زمان، این منطقه شاهد شورش های متعددی بوده است. تا سال 2020 این گروه به دلیل سال ها عملیات ضدشورش، شکاف میان گروه های جدایی طلب، خستگی و مشوق های دولتی برای کنارگذاشتن سلاح هایشان به شدت تضعیف شده بود. اما شدت و فراوانی حملات در سال 2021 به شدت افزایش یافته است. طبق آمار، تعداد حملات تروریستی در بلوچستان در سال 2021 در مقایسه با سال 2020 تقریبا دو برابر شده است.

مرور این رویدادها به ویژه حادثه گروگانگیری قطار جعفر اکسپرس که رویدادی بی سابقه در پاکستان بود، نشان دهنده نوع جدیدی از حملات از سوی این گروه و تشدید آنها در سطوح مختلف و حاکی از تغییر تاکتیک جدایی طالبان بلوچ است.

انگشت اتهام پاکستان بر هند و افغانستان

اما به موازات این حملات و اقدامات تجزیه طلبانه، ارتش پاکستان در ریشه یابی دلایل آن همواره انگشت اتهام ناامنی در خاک پاکستان و متعاقب آن تشدید تحرکات فعالیت های تروریستی در بلوچستان را به سوی همسایگان خود چون هند و افغانستان گرفته است.به طور مثال، مدیرکل روابط عمومی ارتش پاکستان  در ماه مارس در یک کنفرانس مطبوعاتی پس از حمله به قطار جعفر اکسپرس گفته بود که با تروریست ها و حامیان آنها در داخل و خارج از پاکستان مقابله خواهیم کرد. احمد شریف چودری در این نشست، هند را حامی اصلی تروریسم در بلوچستان عنوان کرد. او گفته بود که «ما باید درک کنیم که در این حادثه تروریستی در بلوچستان و سایر حوادث مشابه قبل آن، حامی اصلی همسایه شرقی (هند) است.»، پاکستان همواره این گروه ها را نیروهای نیابتی هند می داند که به دنبال ناامنی در خاک این کشور است.

او همچنین مدعی شد که عاملان این حادثه و حملات اخیر از سلاح های افغانی و خارجی استفاده کرده اند. برخی تحلیلگران پاکستانی نیز می گویند فضاهایی که کنترل حکومت طالبان در خاک این کشور در آن کمتر است منجر به آن شده شورشیان امکان دستیابی به سلاح های رهاشده آمریکایی را پیدا کنند و حملات خود را سازماندهی کنند.

بلوچستان زخم کهنه و تهدید وجودی

بلوچستان مدت هاست که در مرکز تنش بین دولت فدرال و جنبش های ملی گرای بلوچ بوده است که ناشی از به حاشیه رانده شدن سیاسی، استثمار اقتصادی و سرکوب دولتی است. این امر منجر به ایجاد تنش ها و شورش های مسلحانه ای در این منطقه شد که در سال 2006 با کشته شدن اکبر بوگتی، رهبر سیاسی کهنه کار شدت گرفت. مرگ او به دست ارتش پاکستان به دلیل اختلافات سیاسی جنبش جدایی طلبانه سطح پایینی را شعله ور کرد که به زودی به درگیری طولانی تبدیل شد. با گذشت زمان، حملات پراکنده به نیروهای امنیتی و زیرساخت ها به جنگ چریکی تمام عیار، با ترورهای هدفمند و بمب‌گذاری علیه تاسیسات دولتی و نظامی، تبدیل شد. تا سال 2022 گروه های شبه نظامی مانند ارتش آزادی بخش بلوچ و جبهه آزادی بخش بلوچستان حملات خود را تشدید کردند و عمدتا ارتش پاکستان، نیروهای امنیتی ،سپاه مرزی را هدف قرار دادند.

بعدتر در سال 2024 این منطقه شاهد افزایش قابل توجه خشونت بوده است. تنها در ماه اوت تقریبا هفتاد و چهار نفر از جمله چهارده سرباز، کشته شدند. اکنون این منطقه درحالی به یکی از نقاط قرمز امنیتی پاکستان تبدیل شده و گروه های جدایی طلب تحرکات خود را افزایش و ماهیت آن را تغییر داده اند که دولت فدرال پاکستان در حال دست و پنجه نرم کردن در چندین بحران داخلی و خارجی است. بی ثباتی سیاسی، مشکلات فزاینده اقتصادی و تحرکات تشدید شده دیگر گروه های مخالف دولت چون تحریک طالبان پاکستانی، اسلام آباد را در چرخه ای از بحران ها افکنده است. این درحالی است که پاکستان چالش های جدی با افغانستان تحت حاکمیت طالبان دارد. مقامات سیاسی و امنیتی پاکستانی، کابل را مسئول مستقیم ناامنی های این کشور می دانند. این امر روابط دو کشور را در سطح بی سابقه ای از تنش قرار داده است.

از سوی دیگر، پاکستان اکنون نیز با خطر حمله هند مواجه است. تنش های اخیر این کشور و درگیری های مداوم میان این دو همسایه، بخشی از نیروی اسلام آباد را صرف پرداختن به آن کرده است؛ امری که به گفته مقامات پاکستانی بر حمایت این کشور از گروه های جدایی طلب تاثیر گذاشته است.

به هر روی، پاکستان که اکنون در باتلاقی از بحران ها گیرمانده است و علت این بحران ها را برون سپاری می کند در شرایطی که گروه های مخالف با دستی پرتر و قدرتمندتر از گذشته به صحنه بازگشته اند، خطر را برای دولت فدرال دو چندان کرده است. تحولات منطقه ای از جمله بازگشت طالبان به عنوان یک الگو برای گروه های مخالف دولت می تواند ایده تغییر نظام در پاکستان را بیش از هر زمان دیگری در میان گزینه های احتمالی قرار دهد. به طوری که اکنون این کشور در لبه تیغ تیز امنیت و ثبات در حال حرکت است.