اقتصاد افغانستان در سالهای اخیر با چالش‌های متعددی مواجه بوده است. تغییرات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی به شدت بر وضعیت بازار کار این کشور تأثیر گذاشته‌اند. بحران‌های اقتصادی، جنگ‌های داخلی، بی ثباتی سیاسی و ناامنی، تحریم‌های بین‌المللی و تحولات جهانی باعث شده‌اند که افغانستان به رشد پایدار اقتصادی دست نیابد و به دنبال آن بازار کار نیز با مشکلات جدی روبه‌رو باشد. در این گزارش، وضعیت بازار کار افغانستان در سال های اخیر به طور جامع بررسی و چالش‌ها، فرصت‌ها و راهکارهای بهبود آن به تفصیل بیان خواهد شد.
تحلیل کلی وضعیت بازار کار افغانستان
وضعیت بازار کار در افغانستان در سال های اخیر با بحران‌هایی نظیر بیکاری بالا، کاهش مشارکت نیروی کار و افزایش اشتغال غیررسمی همراه بوده است. نرخ بیکاری در افغانستان در سال ۲۰۲۲ میلادی ۱۴.۱ درصد و در سال ۲۰۲۳ میلادی ۱۵.۴ درصد بوده است. پیش بینی شده بود که نرخ بیکاری در سال ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵ میلادی همچنان بالا بماندکه نشان‌دهنده کاهش فرصت‌های شغلی و فشار بیشتر بر خانوارهای افغان است. از سوی دیگر، نرخ مشارکت نیروی کار نیز نسبت به سالهای گذشته تغییراتی داشته که نشان‌دهنده کاهش و یا حتی رکود در جذب نیروی کار جدید است .نرخ بیکاری در برخی گروه‌های سنی و اجتماعی از جمله جوانان و زنان بسیار بالاتر است و این مسئله خود نشان‌دهنده چالش‌های جدی در زمینه ایجاد فرصت‌های شغلی پایدار است.این نرخ بیکاری بالاتر از میانگین بیکاری کل کشور است و نشان‌دهنده مشکلات در جذب جوانان به بازار کار است. عوامل مختلفی از جمله محدودیت‌های آموزشی، کمبود مهارت‌های فنی، و نداشتن فرصت‌های شغلی در مناطق مختلف افغانستان موجب شده است که بسیاری از جوانان به ویژه در مناطق روستایی، بدون شغل بمانند و این خود منجر به مهاجرت‌های گسترده به کشورهای همسایه و فراتر از آن شده است.
بیکاری زنان
زنان در افغانستان با چالش‌های خاص خود در بازار کار مواجه هستند. نرخ بیکاری زنان در سال بالاتر از بیکاری مردان است. علاوه بر محدودیت‌های که طالبان بر زنان وضع کرده و دیگر معضل های اجتماعی و فرهنگی که بر اشتغال زنان تأثیر می‌گذارند، فقدان حمایت‌های مالی و اجتماعی، نداشتن دسترسی به آموزش و مهارت‌های حرفه‌ای، نبود مشوق‌های کافی برای کارآفرینی زنان از جمله دلایلی هستند که باعث پایین بودن مشارکت اقتصادی زنان می‌شوند. آمارهای جهانی و داخلی نیز نشان‌دهنده این واقعیت است که بیشتر زنان افغان در مشاغل غیررسمی مشغول به کار هستند که حقوق و شرایط کاری مناسبی ندارند.
نرخ مشارکت نیروی کار
بر طبق گزارش ها، نرخ مشارکت نیروی کار در افغانستان نشان‌دهنده کاهش نسبت به سالهای گذشته است. این کاهش می‌تواند به عواملی نظیر مهاجرت نیروی کار، محدودیت‌های شغلی و رکود اقتصادی در برخی از بخش‌ها مربوط باشد. همچنین، این کاهش در مشارکت نیروی کار به ویژه در میان جوانان و زنان قابل توجه است. در حالی که تعداد افرادی که به دنبال شغل هستند بیشتر از گذشته است، ولی در عمل، فرصت‌های شغلی محدودتر از سالهای گذشته شده است.
بخش‌های اقتصادی و اشتغال
اشتغال در افغانستان به صورت عمده در سه بخش کشاورزی، صنعت و خدمات تقسیم‌بندی می‌شود. این تقسیم‌بندی نشان‌دهنده ساختار اقتصادی کشور است که همچنان بر کشاورزی تکیه دارد و سایر بخش‌ها به اندازه کافی توسعه نیافته‌اند.
بخش کشاورزی
کشاورزی همچنان بزرگ‌ترین بخش اشتغال در افغانستان است. در سال های اخیر، حدود 78درصد از اشتغال در این بخش قرار دارد. با این حال، کشاورزی در افغانستان با مشکلات زیادی نظیر خشکسالی، کمبود منابع آبی و ضعف زیرساخت‌ها مواجه است. تولیدات کشاورزی افغانستان عمدتاً شامل غلات، میوه‌ها و سبزیجات است، اما تغییرات اقلیمی و کمبود سرمایه‌گذاری در این بخش باعث شده است که کشاورزی نتواند به طور کامل از ظرفیت‌های خود بهره‌برداری کند.
بخش صنعت
صنعت می‌تواند به عنوان یکی از محرک‌های اصلی رشد اقتصادی و ایجاد فرصت‌های شغلی در افغانستان ایفای نقش کند. با این حال، تحقق این هدف مستلزم برنامه‌ریزی بلندمدت، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، ارتقای سطح امنیت، آموزش و توانمندسازی نیروی انسانی و ایجاد مشوق‌هایی برای سرمایه‌گذاران است. افغانستان با برخورداری از منابع طبیعی فراوان و موقعیت جغرافیایی راهبردی، ظرفیت آن را دارد که با توسعه بخش صنعت، به سوی اقتصادی پویا، خودکفا و پایدار حرکت کند. همچنین بخش صنعت در افغانستان با مشکلاتی مانند کمبود انرژی، ضعف در زیرساخت‌ها و وابستگی به واردات مواجه است. این بخش عمدتاً به صنایع سبک مانند ساخت و ساز، تولیدات غذایی، و نساجی محدود است.
بخش خدمات
بخش خدمات نیز در افغانستان در حال رشد است، به طوری که در سالهای اخیر حدود 53.7 درصد از اشتغال به این بخش اختصاص دارد. این بخش شامل خدمات مالی، حمل و نقل، آموزش، بهداشت و درمان، و گردشگری است. با توجه به توسعه شهرنشینی و افزایش تقاضا برای خدمات مختلف، بخش خدمات می‌تواند در آینده نقش مهم‌تری در اشتغال‌زایی ایفا کند.
اشتغال غیررسمی
یکی از ویژگی‌های بارز بازار کار افغانستان، اشتغال غیررسمی است. 73 درصد از تولید ناخالص داخلی افغانستان از طریق بخش غیررسمی تأمین می‌شود. این بخش شامل مشاغل بدون قرارداد رسمی، کارگران فصلی، مشاغل خانگی، و فعالیت‌های کوچک و متوسط است. متأسفانه، این نوع اشتغال به دلیل نبود حمایت‌های قانونی و اجتماعی، خطرات و آسیب‌های زیادی را برای کارکنان به همراه دارد.
چالش‌ها و فرصت‌ها
چالش‌ها
کمبود آموزش و مهارت‌های فنی: یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها در بازار کار افغانستان، کمبود نیروی کار ماهر است. سیستم آموزشی افغانستان نتوانسته است به درستی با نیازهای بازار کار هم‌راستا شود و این امر موجب بیکاری و عدم توسعه بسیاری از بخش‌ها شده است.
مهاجرت نیروی کار: بسیاری از افغان‌ها به دلیل نداشتن فرصت‌های شغلی مناسب، به کشورهای همسایه و حتی کشورهای دورتر مهاجرت می‌کنند. این موضوع باعث کاهش نیروی کار فعال در کشور شده است.
بیکاری زنان: علاوه بر موانع فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، نداشتن دسترسی به تسهیلات مالی، عدم حمایت از کارآفرینی زنان و شرایط نابرابر در بازار کار از جمله مشکلات اساسی برای زنان در افغانستان است.
فرصت‌ها
توسعه بخش خدمات: بخش خدمات به ویژه در شهرهای بزرگ به سرعت در حال رشد است و می‌تواند فرصت‌های شغلی جدیدی برای افراد فراهم آورد.
کارآفرینی و اشتغال زنان: حمایت از کارآفرینی زنان و ایجاد تسهیلات ویژه برای آنان می‌تواند نقش مهمی در کاهش بیکاری و افزایش مشارکت اقتصادی زنان داشته باشد.
سرمایه‌گذاری در صنعت: صنعت می‌تواند در صورتی که به درستی توسعه یابد، فرصت‌های شغلی بسیاری را ایجاد کند. بخش‌هایی مانند ساخت و ساز، انرژی و فناوری اطلاعات در این زمینه می‌توانند موثر باشند.
راهکارهای پیشنهادی
توسعه آموزش فنی و حرفه‌ای: برگزاری دوره‌های آموزشی برای جوانان و زنان به منظور ارتقای مهارت‌های شغلی آنان.
تقویت کارآفرینی: ایجاد تسهیلات مالی و مشاوره‌ای برای کارآفرینان به ویژه زنان، به منظور تقویت بخش خصوصی و ایجاد مشاغل جدید.
اصلاح قوانین کار: تدوین و اجرای قوانین حمایتی برای کارگران بخش غیررسمی و زنان، به منظور ارتقای شرایط کاری آنان.
سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها: تقویت زیرساخت‌های صنعتی، انرژی، و حمل و نقل به منظور تسهیل در فرآیندهای تولید و اشتغال‌زایی.
نتیجه‌گیری
وضعیت بازار کار افغانستان در سال های اخیر با چالش‌های متعدد مواجه است، اما با اجرای سیاست‌های مناسب و توجه به توسعه بخش‌های مختلف اقتصادی، می‌توان به بهبود وضعیت اشتغال در این کشور امیدوار بود. راهکارهایی نظیر حمایت از کارآفرینی، توسعه مهارت‌های فنی، اصلاحات قانونی، و تقویت بخش صنعت و خدمات می‌تواند به اشتغال‌زایی پایدار در افغانستان کمک کند.
