در یک تصمیم مهم و راهبردی برای تسهیل تجارت و ارتباطات منطقه‌ای، چین اولین مسیر ریلی خود به افغانستان را راه اندازی می کند. این اقدام که در روزهای اخیر خبری مهم در سطح اقتصادی و حمل و نقل منطقه‌ای بود، چشم‌انداز جدیدی را در روابط تجاری میان چین، افغانستان و کشورهای همسایه همچون ایران ایجاد می‌کند. طبق گزارش‌های رسمی، این مسیر ریلی در راستای تفاهم‌نامه‌ای میان چین و شرکت (دات وان ریل) به راه افتاده است. بر اساس این تفاهم، قرار است واگن‌های ترانزیتی از بندر امیرآباد در شمال ایران و سرخس به مقصد روزنک در افغانستان حرکت کنند. این خط ریلی که حدود ۶۲ کیلومتر از مرز ایران و افغانستان فاصله دارد، به عنوان نخستین مسیر ریلی چین به افغانستان شناخته می‌شود.
اهداف و اهمیت پروژه
تسهیل ترانزیت کالاها:
طبق آمارهای موجود، سالانه حجم قابل توجهی از کالاهای تجاری از کشورهای آسیای میانه به ایران، افغانستان و چین منتقل می‌شود. به همین خاطر، استفاده از خطوط راه آهن، هزینه‌های حمل و نقل را کاهش می دهد. برای مثال، هزینه حمل بار از طریق جاده به طور معمول ۲۰ درصد بیشتر از حمل بار از طریق خطوط راه‌آهن است. این مسئله در شرایط اقتصادی پیچیده افغانستان اهمیت ویژه‌ای دارد. در حال حاضر، ایران به عنوان یک نقطه ترانزیتی کلیدی برای افغانستان و سایر کشورهای آسیای میانه به شمار می رود. بر اساس اطلاعات منتشر شده، سالانه بیش از دو میلیون تن کالا از طریق مرزهای ایران و افغانستان عبور می‌کند که سهم قابل توجهی از این ترانزیت به حمل و نقل ریلی اختصاص دارد.
افزایش حجم تجارت میان چین و افغانستان:
با راه‌اندازی این مسیر، افغانستان می‌تواند به سرعت و با هزینه کمتر کالاهای خود را به چین و سایر کشورهای آسیایی ارسال کند. آمارها نشان می‌دهند که تجارت میان چین و افغانستان در سال 2023 بیش از چهار میلیارد دلار بوده است و انتظار می‌رود که این رقم با افتتاح مسیر ریلی به شدت افزایش یابد. علاوه بر این، مسیر جدید می‌تواند فرصتی برای افزایش صادرات کالاهای ایرانی به افغانستان باشد. طبق آمارهای گمرک ایران، در سال 2023 حجم صادرات ایران به افغانستان به بیش از ۲ میلیارد دلار رسید.
ایران به عنوان یک کریدور ترانزیتی:
ایران با توجه به موقعیت جغرافیایی خود به عنوان یک پل ارتباطی برای مسیرهای ترانزیتی چین و افغانستان عمل می‌کند. از آنجایی که این پروژه از بندر امیرآباد در شمال ایران و سرخس شروع می‌شود، ایران به عنوان یکی از مسیرهای ترانزیتی اصلی در منطقه از این پروژه بهره‌مند می شود. هم اکنون ظرفیت ترانزیتی ایران بیش ازپنج میلیون تن کالا در سال است و انتظار می‌رود که با گسترش زیرساخت‌های ریلی، این ظرفیت افزایش یابد.
چالش‌ها و مشکلات پیش رو
چالش‌های امنیتی و سیاسی:
یکی از چالش‌های بزرگ این پروژه، مسائل امنیتی در افغانستان است. جنگ‌ها، ناآرامی‌ها و عدم ثبات سیاسی در برخی مناطق افغانستان می‌تواند موجب تأخیر یا اختلال در عملیات ترانزیتی شود. این مسئله برکارآیی و اعتماد به این خط ریلی تأثیرمی گذارد. همچنین ، مشکلات سیاسی میان افغانستان و برخی کشورهای همسایه، از جمله پاکستان و هند، نیز می‌تواند تاثیرات منفی بر پروژه‌های ترانزیتی ایجاد کند.
نقص در زیرساخت‌ها:
افغانستان هنوز با مشکلات جدی در زمینه زیرساخت‌های حمل و نقل و لجستیک مواجه است. بسیاری از جاده‌ها و شبکه‌های حمل و نقل در افغانستان نیازمند بازسازی و تعمیرات اساسی هستند. این مشکلات ممکن است باعث کندی روند ترانزیت و کاهش کارایی این پروژه شود. همچنین، نیاز به سرمایه‌گذاری در توسعه ایستگاه‌های راه آهن، تجهیزات و سیستم‌های لجستیکی در مسیرهای جدید نیز از جمله چالش‌های بزرگ پیش روی این پروژه است.
چالش‌های اقتصادی و مالی:
افغانستان به دلیل بحران‌های اقتصادی داخلی، دچار مشکلات جدی در تأمین مالی پروژه‌های زیربنایی است. این مسئله بر سرعت پیشرفت پروژه‌ها تاثیر منفی می گذارد. علاوه بر این، تحریم‌های بین‌المللی و محدودیت‌های تجاری احتمال دارد بر تجارت منطقه‌ای تأثیربگذارد. طبق گزارش‌های اخیر، تولید ناخالص داخلی افغانستان در سال 2024 بالغ بر 15.7 میلیارد دلار بوده است که نشان می‌دهد این کشور هنوز از بحران‌های اقتصادی بسیاری رنج می‌برد. این مشکلالت اقتصادی روند توسعه پروژه‌های زیرساختی را کند می کند.
تاثیرات اقتصادی و اجتماعی
افزایش فرصت‌های شغلی:
پروژه‌های بزرگ زیرساختی مانند این خط ریلی می‌توانند فرصت‌های شغلی زیادی را در بخش‌های مختلف ایجاد کنند که شامل فرصت‌های شغلی در بخش‌های حمل و نقل، تعمیرات و نگهداری، کارگاه‌های صنعتی و بسیاری از صنایع وابسته است. پیش بینی می‌شود که این پروژه بتواند زمینه ایجاد شغل را برای صدها نفر در افغانستان و ایران فراهم کند.
توسعه اقتصادی در افغانستان:
با اتصال افغانستان به شبکه راه آهن و تسهیل ترانزیت کالاها، فرصت‌های اقتصادی جدید برای کشاورزان، تولیدکنندگان و تجار افغان به وجود خواهد آمد. برطبق بررسی های بانک جهانی، بهبود زیرساخت‌های حمل و نقل موجب رشد سالانه ۴ تا ۵ درصدی اقتصاد افغانستان می شود.
ارتقاء کیفیت زندگی:
بهبود دسترسی به بازارهای داخلی و خارجی برای محصولات کشاورزی، صنعتی و سایر کالاهای افغانستان، به بهبود سطح زندگی مردم افغانستان کمک می کند. همچنین، این پروژه در بلندمدت موجب کاهش هزینه‌های عمومی و افزایش درآمدهای دولت افغانستان از طریق مالیات و ترانزیت می شود.
چشم‌انداز آینده
راه اندازی مسیر ریلی چین به افغانستان آغاز یک پروژه بزرگ است. در صورت موفقیت این خط ریلی، احتمال دارد، کشورهای دیگری در آسیای میانه و جنوب آسیا نیز به این کریدور تجاری بپیوندد. توسعه و گسترش این مسیر باعث کاهش وابستگی کشورهای منطقه به حمل و نقل جاده‌ای و افزایش همکاری‌های اقتصادی میان کشورهای همسایه می شود.
نظرکارشناسان در مورد اجرایی شدن این پروژه
محمدخان طالب محمدزی، کارشناس حوزه اقتصاد وبین الملل:
امکانات عملی شدن این طرح در داخل افغانستان وجود دارد، زیرا طالبان از این طرح استقبال می کند اما به شرط اینکه با منافع حکومت طالبان مغایرت نداشته باشد، ولی زمانبر بنظر می رسد، این پروژه به نفع ایران و افغانستان است و مسیرکالاهای ایران به چین را کوتاه تر می کند، همچنین چین سرمایه گذاری های بزرگی به ویژه در زمینه منابع معدنی افغانستان انجام داده و به همین خاطر این خط ریلی جدید مسیر این کشور را به ترکیه و اروپا هموار می کند.
امیدالله قاسم زی، کارشناس اقتصادی حوزه افغانستان
در صورتی که روابط ایران و افغانستان به همین شکل فعلی باشد و روابط دوجانبه شکل بگیرد، این پروژه اجرایی می شود، ولی اگر همگرایی منطقه ای ایجاد نشود، دخالت کشورهای بیرونی پابرجا باشد، همینطور عوامل داخلی، اختلافات سیاسی، دخالت خارجی وجود داشته باشد، اجرایی شدن این طرح با مشکل مواجه خواهد شد، اما اگر موانع برطرف شود، چون افغانستان یک کشور محصور در خشکی است این طرح می تواند بسیار مهم باشد، زیرا افغانستان با ایران ارتباطات اقتصادی فراوان دارد و یکی از مهمترین مزایای این خط ریلی این است که افغانستان را از وابستگی به یک مسیر نجات می دهد. همچنین این خط راه آهن می تواند تجارت افغانستان را با جهان تسهیل کندو هم می تواند روابط افغانستان با ایران و کشورهای خلیج را هموار کند. چین نیز می خواهد از طریق افغانستان به کشورهای آسیای جنوبی، آبهای گرم و کشورهای خلیج دسترسی پیدا کند.
نتیجه‌گیری
پروژه مسیر ریلی چین به افغانستان فقط یک گام بزرگ در جهت بهبود زیرساخت‌های حمل و نقل منطقه‌ای نیست، بلکه فرصتی برای گسترش روابط تجاری و اقتصادی میان کشورهای آسیای میانه و جنوب آسیا را فراهم می کند . با این حال، چالش‌های امنیتی، اقتصادی و زیرساختی بر سر راه این پروژه قرار دارند که برای موفقیت آن نیاز به توجه ویژه و همکاری‌های بین‌المللی بیشتر دارد.
