بازگشت طالبان به قدرت همان‌گونه که فضای سیاسی و اجتماعی افغانستان را متاثر کرد و این گروه نسخه ای خاص برای افغانستان تحت حاکمیت خود پیچید، مظاهر و آداب و رسوم فرهنگی نیز از تغییرات جابه جایی قدرت در افغانستان در امان نماندند: از جمله نوروز، آیینی باستانی که اکنون در یکی از خاستگاه های تمدنی آن از رمق افتاده و شعله هایش کم فروغ شده است.
وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان در فروردین ماه سال 1402 به طور رسمی برگزاری و تجلیل از نوروز در افغانستان را ممنوع اعلام کرد. این وزارتخانه در یک پیام ویدیویی با «غیراسلامی» خواندن نوروز گفته بود: «افرادی که از نوروز تجلیل می کنند و به آن احترام می گذارند از دایره اسلام خارج می شوند.»
پیش از این نیز طالبان در نخستین سال بازگشت به قدرت، مانع برگزاری جشن نوروز در افغانستان از جمله مزارشریف که هرساله مراسمی خاص تحت نام «جهنده بالا» برگزار می شد، شده بودند. این گروه حتی نوروز را از ایام تعطیل تقویم افغانستان حذف کرد.
امسال نیز در حالی که کشورهای حوزه نوروز به استقبال بهار و تجلیل این عید باستانی رفته اند، افغانستان در شرایطی که همزمان با روز جهانی شادی به عنوان «غمگین ترین» کشور جهان شناخته شده در سکوت، سال نو را آغاز کرده است. براساس گزارش ها طالبان در روزهای نخست سال جدید تدابیر شدید امنیتی را در سطح شهر کابل و در مسیرهایی که منتهی به مکان های برگزاری نوروز می شوند، اتخاذ کرده بودند.
همچنین، این گروه برای سومین سال پیاپی مانع برگزاری مراسم آیینی «جهنده بالا» در زیارتگاهی موسوم به حضرت علی(ع) در شهر مزار شریف شد.رهبران طالبان حتی از ارسال پیام های تبریک به مناسبت آغاز سال جدید خورشیدی امتناع کردند.
این در حالی است که چهره های سیاسی افغانستان چون عبدالله عبدالله و حامد کرزی پیام های نوروزی خود را منتشر کردند. عبدالله عبدالله در پیامی ابراز امیدواری کرد که سال پیش رو حقوق انسانی و اسلامی زنان و مردان تامین شود و شرایط برای بهبود زندگی مردم افغانستان در عرصه های مختلف مهیا شود.
حامد کرزی، رئیس جمهور سابق افغانستان نیز در پیامی امیدواری کرد که سال پیش رو سال گشایش مدارس و دانشگاه ها به روی زنان و دختران افغانستان باشد. او همچنین نوروز را بخشی از سنت تاریخی و فرهنگی افغانستان عنوان کرد.
گفتنی است که هرچند نوروز به طور رسمی از تقویم افغانستان حذف شده، اما هنوز در سطح شهرهای افغانستان مردم به پیشواز بهار می روند و از فراموشی این آیین در افغانستان جلوگیری کرده اند. کاربران اهل افغانستان شبکه های اجتماعی همچنان پیام های نوروزی و تجلیل از این آیین را در حساب های شخصی خود به اشتراک می گذارند.
طالبان و محو افغانستان از حوزه تمدنی نوروز؟
اما آنچه در این میان نگران کننده است این مهم است که آیا تداوم عدم برگزاری نوروز در افغانستان این کشور را که دیرزمانی است به عنوان یکی از خاستگاه های تمدنی این آیین بوده از حوزه جغرافیایی نوروز خارج خواهد کرد؟
ناظران می گویند عدم اجازه برگزاری مراسم نوروز از سوی طالبان در افغانستان ریشه در افکار و ایدئولوژی آنان دارد. چنانچه این گروه با غیراسلامی خواندن این آیین، انجام آن را کاری غیرشرعی و غیراسلامی می دانند. این درحالی است که اسلام پژوهان می افزایند که هیچ نص صریح قرآنی در مورد رد نوروز نیامده است. با این وجود، طالبان در سومین سال پیاپی مانع از برگزاری نوروز در افغانستان شده اند.
در شرایطی که مردم در تلاش بوده اند به دور از حساسیت ها این آیین را جشن بگیرند، اما این نگرانی هست که آیا تداوم این سیاست افغانستان را از حوزه تمدنی نوروز خارج خواهد کرد؟ پرسش به این پاسخ سخت و درعین حال نگران کننده است.
هرچند شهروندان افغانستان و مخالفان طالبان در تلاش اند تا با الهام گرفتن از نوروز و نمادهای آن چون جوانه زدن و آغازی دوباره در برابر سیاست های طالبان ایستادگی کنند.
از سوی دیگر، عدم برگزاری جشن نوروز به مرور به یک خاطره دور در میان شهروندان افغانستان مبدل خواهد شد که طبیعتا در حفظ نمادهای فرهنگی و آیین های باستانی و کهن افغانستان و تاریخ این کشور تاثیرگذار خواهد بود. این دوری از تاریخ از طریق کمپین های مذهبی امامان مساجد در حال تقویت شدن است درحالی که بدیل های آن برای حفظ و موجودیت این آیین تا حد زیادی به حاشیه رفته و یا تحت تاثیر سیاست های سختگیرانه طالبان اجازه عرض اندام ندارد.
بنابراین، باید گفت که تداوم سیاست های سختگیرانه طالبان در برابر نوروز هرچند مردم در خانه های خود و در فضایی کوچکتر و پنهانی آن را تجلیل کنند، اما در بلندمدت بر حفظ این آیین در این جغرافیا تاثیرگذار خواهد بود که زنگ خطر فراموشی آن را به صدا درآورده است.
