قرار است دوازدهمین نشست امنیتی هرات به تاریخ 5 و 6 اسفندماه در شهر مادرید اسپانیا برگزار شود. این نشست که هرساله در هرات برپا می شد پس از سقوط افغانستان به دست طالبان به شهر دوشنبه پایتخت تاجیکستان و در نزدیکی افغانستان انتقال یافت و دو دور در آنجا برگزار شد؛ اما امسال اسپانیا به عنوان میزبان دوازدهمین دور این نشست تعیین شده است.
داوود مرادیان، رئیس انستیتو مطالعات استراتژیک افغانستان و بنیانگذار این نشست، در گفتگو با ایراف، دلیل برگزاری این دور از نشست امنیتی هرات در اسپانیا را درگیری مناطق مختلف با مساله افغانستان عنوان کرد. مرادیان در پاسخ به این پرسش ایراف که چرا این دور از نشست امنیتی در مادرید برگزار شد و آیا این تغییر به دلیل تغییر سیاست های دولت تاجیکستان است، این مساله را به طور صریح «رد نکرد»، اما گفت:«با توجه به اینکه خیلی از مناطق و حوزه های جغرافیایی و سیاسی درگیر مساله افغانستان هستند، تنوع در مکان برگزاری کنفرانس در راستای اهداف اصلی کنفرانس می باشد.» او افزود: «بنابراین گزینش اسپانیا بیشتر به خاطر گسترش بستر و تنوع گفتگو می‌باشد.»
این در حالی است که این احتمال نیز وجود دارد که شاید به موازارت تغییر آرام و تدریجی رویکرد دولت تاجیکستان نسبت کابل تحت حاکمیت طالبان، دوشنبه میزبانی یک نشست امنیتی که عمدتا بستری برای ابراز نظرهای جنجالی علیه طالبان بوده را قبول نکرده باشد.
دوشنبه که همواره به عنوان متحد نزدیک مخالفان طالبان شناخته می شود در ماه های اخیر براساس گزارش هایی هرچند تایید نشده، نسبت به این متحدان خود تغییرات رویکردهایی داشته است. در تابستان امسال، گزارش هایی وجود داشت که رهبر «جبهه مقاومت ملی» از تاجیکستان خارج شده است. منابع موثق نزدیک به «جبهه مقاومت ملی» گفته بودند که احمد مسعود؛ رهبر این جبهه و احمدولی مسعود؛ رییس «بنیاد مسعود» از سه ماه پیش از تاجیکستان خارج شده و از آن زمان تاکنون در انگلیس به سر می‌برند. این منابع گزارش داده بودند که علیرغم ادعای برخی رهبران «جبهه مقاومت ملی» درباره حضور آنها در تاجیکستان، احمد مسعود و احمدولی مسعود، از این کشور خارج شده‌اند.
این خبر، همزمان با ادعاها درباره اعمال «محدودیت» بر فعالیت «جبهه مقاومت ملی» از سوی دولت تاجیکستان و تمایل دوشنبه به ترمیم روابط خود با دولت طالبان منتشر شده بود. اگرچه این ادعاها به طور مستقل، قابل تایید نیست؛ اما در بازار داغ این گزارش ها منابع همسو با طالبان نیز ادعا کرده بودند که فعالیت «جبهه مقاومت ملی» در تاجیکستان «محدود» شده و به همین دلیل، احمد مسعود مجبور شده، خاک این کشور را به مقصد انگلیس، ترک کند.
خانه امن مخالفان طالبان
تاجیکستان به طور سنتی و تاریخی از مخالفان جدی و سرسخت طالبان و از متحدان نزدیک گروه ها و جریان های مخالف طالبان بوده است؛ به طوری که این کشور به پناهگاه امنی برای مخالفان این گروه چه در جریان جنگ های داخلی و چه پس از سلطه مجدد آنها بر قدرت در آگوست 2021 مبدل شده بود.
دوشنبه برخلاف بسیاری از کشورهای آسیای مرکزی که بازگشت طالبان را به معنای قطع روابط با افغانستان تفسیر نکردند و تمایل به داشتن روابط خوب یا عمل گرایانه با افغانستان فارغ از اینکه چه کسی در قدرت است را در اولویت قرار دادند، روابط خود را با حاکمان اسلام گرای کابل قطع و با تاکید بر نگرانی های امنیتی ناشی از افغانستان در تلاش برای همراه کردن منطقه و جهان با خود در برابر افغانستان تحت حاکمیت طالبان بود.
به عبارت دیگر، به موازات حاکمیت دوم طالبان، مقامات تاجیکستان بلافاصله موضع سازش ناپذیر گرفتند و نیروهای سیاسی ضد طالبان از جمله تاجیک های افغانستان و افراد بانفوذ شمال کشور را پذیرفتند و سفارتخانه خود را در کابل بستند. از سوی دیگر، از واگذاری سفارت افغانستان به حکومت سرپرست طالبان نیز خودداری کردند.
امامعلی رحمان، رئیس جمهور تاجیکستان در ماه های نخست تسلط طالبان بر کابل از این گروه به دلیل عدم تشکیل دولت فراگیر و نقض حقوق بشر در پنجشیر انتقاد کرد. او همچنین در جریان سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل در ۲۲ سپتامبر ۲۰۲۱ هشدار داد که گروه های تروریستی مختلف، فعالانه از وضعیت ناپایدار نظامی-سیاسی در افغانستان برای تقویت مواضع خود استفاده می کنند. او افزود که باید به طور جدی از تبدیل شدن افغانستان به سکویی برای تروریسم بین المللی نگران باشیم. در مقابل، طالبان نیز در پاسخ به تاجیکستان هشدار داده بود که در امور داخلی افغانستان مداخله نکند.
اما گذر زمان و تفاوت شرایط افغانستان امروز با افغانستان دهه نود میلادی که طالبان برای نخستین بار بر آن حکمروایی می کردند از یک سو، و بازگشت یکی پس از دیگری کشورهای منطقه و جهان با این منطق که طالبان «واقعیت جامعه افغانستان است» تکانه‌هایی را نیز در سیاست دولت امامعلی رحمان در برابر حکومت سرپرست طالبان هرچند آرام و محتاطانه و حتی شاید پنهانی ایجاد کرده است. به ویژه آنکه این امر با فاصله گرفتن طالبان از ارتش پاکستان و همچنین تلاش آنها برای برقراری گفتگو با همسایگان سکولار خود در آسیای مرکزی و به طور کلی نشان دادن یک سیاست خارجی کثرت گرا امکان پذیر شد.
این تحولات باعث آن شد که در مردادماه سال جاری، سایمون یتیم اف؛ رئیس کمیته دولتی امنیت ملی تاجیکستان به کابل سفر و با مقامات امنیتی طالبان دیدار کند. برخی منابع گزارش داده بودند که تاجیکستان قصد دارد سفیر خود را برای بهبود روابط با طالبان به افغانستان بفرستد. رسانه های افغانستان نیز به نقل از منابع خود نیز نوشتند که سفر یتیم اف به دستور امامعلی رحمان، رئیس جمهور تاجیکستان صورت گرفته بود.
بعدتر گزارش هایی نیز از سفر فصیح الدین فطرت، رییس ستاد ارتش طالبان که خود تاجیک تبار و بدخشانی است به دوشنبه منتشر و گفته شد که او در دیدار با همتای تاجیکستانی اش روی موارد مختلف از جمله دست کشیدن تاجیکستان از حمایت جبهات مخالف طالبان در خاک آن کشور از جمله «جبهه مقاومت ملی» گفتگو کرده است.
در عین حال گفته می‌شود در این دیدار، رییس ستاد ارتش تاجیکستان نیز از فصیح الدین فطرت خواسته که طالبان اجازه دهد تا نیروهای تاجیکستانی عملیات علیه گروه‌های تروریستی در مناطق شمالی این کشور را از خاک خود آغاز کنند. از سوی دیگر، طرف تاجیکستانی از رییس ستاد ارتش طالبان خواسته بود برای اینکه انتقادها از پشتونیزه سازی ارتش طالبان افزایش نیابد، طالبان حدود ۷ هزار جوان پنجشیری را به صفوف ارتش خود جذب کنند که پس از آن، در شهریورماه، دفتر رسانه‌ای والی طالبان در پنجشیر و وزارت دفاع طالبان اعلام کردند که صدها جوان پنجشیری صف کشیده‌اند تا شامل ارتش طالبان شوند.
به موازات این تحولات در دی ماه سال جاری، نورالله نوری؛ سرپرست وزارت امور مرزهای طالبان در سفری به ولایت تخار روابط طالبان با تاجیکستان را «حسنه» توصیف کرد. پیش از او نیز عبدالکبیر، سرپرست وزارت مهاجرین و عودت کنندگان طالبان اعلام کرده بود که این گروه در رابطه با تاجیکستان به پیشرفت در بهبود روابط دست یافته است. او گفت علیرغم آنکه سفارت افغانستان در تاجیکستان هنوز به طالبان واگذار نشده است؛ اما روابط تجاری دو کشور در سطح گسترده ای برقرار است و گذرگاه شیرخان بندر به روی تجار دو کشور باز است.
تهدیدات امنیتی عامل گشایش روابط طالبان و دوشنبه
با این حال در حالی گشایش روابط میان دوشنبه و طالبان چندان دیگر دور از انتظار نیست که امنیت و تهدیدات امنیتی ناشی از افغانستان تاجیک ها را مجبور کرده که این بار با طالبان نه از در مخاصمه؛ بلکه از طریق مفاهمه و گفتگو وارد شوند.
براساس گزارش تازه تیم نظارت بر تحریم های شورای امنیت سازمان ملل، جنبش انصارالله که معمولا به عنوان طالبان تاجیک شناخته می شود با مهندسان و مربیان تسلیحاتی القاعده یک اردوگاه آموزشی در ولایت خوست و یک مرکز نظامی ویژه در شهرستان کلفگان ولایت تخار برای آموزش جنگجویان آسیای میانه و اعراب داشته است. علاوه بر این، جماعت انصارالله یک واحد به نام «انصار» در ولسوالی امام صاحب قندوز ایجاد کرده است. ماموریت این واحد نفوذ به مناطق مرزی و احتمالا تاجیکستان ذکر شده است.
پیش از این نیز جنگجویان داعش در ۷ مه ۲۰۲۲ چندین راکت از شمال افغانستان به سمت تاجیکستان پرتاب کردند. طالبان نیز ادعا می‌کنند که در میان شبه‌نظامیان داعش که در سه سال گذشته کشته یا اسیر کرده‌اند، برخی از آنها شهروند تاجیکستان هستند. در همین میان، داعش تبلیغات خود به زبان تاجیکی را به منظور سربازگیری از میان تاجیک‌ها افزایش داد و تاجیک‌ها را در افغانستان و تاجیکستان هدف قرار داد. این نشانه ها احتمالا نقشی پررنگ در تغییر سیاست های دولت امامعلی رحمان نسبت به حکومت سرپرست طالبان داشته است؛ امری که منجر شده تا دوشنبه به فکر فاصله گرفتن از متحدان تاجیک افغان خود بیافتد یا حداقل این دوستی را پنهانی و به دور از حساسیت ها ادامه دهد. دوشنبه احتمالا همچنان متحد نزدیک مخالفان طالبان خواهد بود چنانکه دیدیم عاصم ملک؛ رییس سازمان اطلاعات نظامی پاکستان – آی‌اس‌آی – در اوج تنش های مرزی و سیاسی با طالبان برای رایزنی با مخالفان طالبان به دوشنبه سفر کرد.
در نهایت باید گفت که رویگردانی کامل دوشنبه از متحدان تاجیک افغان خود امری غیرمنطقی است. تاجیکستان به درستی می داند که حکومتی کاملا پشتون با عقبه تاریخی اتحادهای نزدیک و قوی با گروه های افراطی چون جماعت انصارالله یعنی تداوم تهدیدهای امنیتی در شمال و رخنه آرام آن به جمهوری‌های آسیای میانه.
از طرف دیگر، دست شستن از همپیمانان تاجیک و قرار دادن همه امتیازات در سبد رابطه با طالبانی که کمترین تشابهی به تاجیکستان دارد به معنای واگذاری همه امتیازات به طرف مقابل خواهد بود.
