کمک قزاق‌ها به افزایش ظرفیت تاپی | رقابت تاپی با آی‌پی برای انتقال گاز به پاکستان

به گزارش ایراف، شرکت ملی گاز قزاقستان، در حال مذاکره برای پیوستن به پروژه خط لوله گاز ترکمنستان-افغانستان-پاکستان-هند موسوم به (TAPI) است.

هم اکنون مذاکرات بین قزاق گاز و شرکت دولتی ترکمن گاز برای پیوستن قزاقستان در جریان است.

یرلان آکنژانوف، معاون وزیر انرژی قزاقستان در اکتبر سال گذشته این موضوع را یک بار اعلام کرده بود که قزاقستان به دنبال پیوستن به خط لوله تاپی است و در اواخر ژانویه سال 2025 این موضوع رسما اعلام شد.

خط لوله تاپی به طول 1814 کیلومتر با هدف انتقال 33 میلیارد متر مکعب گاز طبیعی سالانه از میدان گالکینیش ترکمنستان، یکی از بزرگترین ذخایر گازی جهان، انجام می شود.

مسیر خط لوله شامل 214 کیلومتر در ترکمنستان، 774 کیلومتر در افغانستان، عبور از هرات و قندهار، 826 کیلومتر در پاکستان، عبور از کویته و ملتان قبل از رسیدن به فضیلکا در هند است.

این پروژهاین پروژه که توسط شرکت ترکمن گاز 85 درصد سهام، شرکت گاز افغانستان و پاکستان 10 درصد و GAIL هند 5 درصد سهام را دارا هستند اجرایی می شود.

دستور تسریع در ساخت تاپی

رسانه های محلی گزارش دادند که سردار بردی محمداف، رئیس جمهور ترکمنستان به دولت خود دستور داده است تا ساخت خط لوله گاز ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هند (TAPI) و توسعه میدان گازی گالکینیش را تسریع کند.

رئیس جمهور ترکمنستان تاکید کرده است که سیاست انرژی ترکمنستان برای سال 2025 بر نوسازی صنعت نفت و گاز متمرکز خواهد شد تا از عرضه مطمئن گاز طبیعی به بازارهای داخلی و بین المللی اطمینان حاصل شود.

پیشرفت تاپی در افغانستان

ساخت خط لوله گاز تاپی که در سال 2015 آغاز شد، با هدف انتقال سالانه 33 میلیارد متر مکعب گاز طبیعی در مسافت بیش از 1800 کیلومتر است. این خط لوله از شهرهای هرات و قندهار افغانستان، کویته و ملتان پاکستان می گذرد و در نزدیکی فاضلکا در مرز پاکستان و هند خاتمه می یابد.

ترکمن گاز، شرکت دولتی انرژی، در حال حاضر یک بخش 214 کیلومتری از این خط لوله را در ترکمنستان تکمیل کرده است که اکنون آماده بهره برداری است.

در دسامبر 2024، فعالیت‌های ساخت و ساز برای بخش افغانستان از خط لوله رسما آغاز شد که نشان از گامی حیاتی در جهت تحقق پروژه چندملیتی داشت.

انتظار می رود تکمیل بخش افغانستان از خط لوله تقریباً دو سال طول بکشد و نقطه عطف مهمی برای این پروژه گسترده تر است. TAPI برای اتصال ذخایر عظیم گاز آسیای مرکزی با بازارهای انرژی در جنوب آسیا که به سرعت در حال رشد هستند طراحی شده است.

برای اجرای پروژه خط لوله تاپی، رئیس جمهور پیشین افغانستان، اشرف غنی، قربانقلی بردی محمداف، رئیس جمهور ترکمنستان، نواز شریف، نخست وزیر پاکستان و حامد انصاری، معاون رئیس جمهور هند در سال 2015 در صحرای دورافتاده قراقم ترکمنستان گرد هم آمدند تا خط لوله پیشنهادی را افتتاح کنند.

موانع ساخت تاپی 

با این حال، چندین عامل از جمله محدودیت های مالی، ناامنی در افغانستان و فعالیت گروه هایی مانند طالبان، داعش و القاعده مانع از ساخت و ساز محسوب می‌شود. علاوه بر این، تنش های مداوم بین افغانستان و پاکستان، و همچنین بین پاکستان و هند، مانع پیشرفت پروژه شده است.

یک دهه بعد، در 10 سپتامبر 2024، ساخت بخش سرخط آباد – هرات تاپی در مرز ترکمنستان و افغانستان افتتاح شد. در این مراسم سردار بردی محمداف، رئیس جمهور ترکمنستان و قربانقلی بردی محمداف رئیس جمهور پیشین این کشور و همچنین ملا محمد حسن آخوند، سرپرست کابینه وزیران افغانستان حضور داشتند.

برخلاف مراسم قبلی، رهبران پاکستان و هند به طور قابل توجهی در این مراسم غایب بودند. این مراسم آغاز مرحله اول تاپی بود. سه فاز بعدی برای گسترش خط لوله از هرات به هلمند، از هلمند به قندهار و در نهایت از قندهار تا مرز پاکستان برنامه ریزی شده است که انتظار می رود تا دو سال اینده تکمیل شود.

رقابت ایران و ترکمنستان برای صادرات گاز به پاکستان و هند

این گزارش اضافه می کند در کنار صادرات گاز ترکمنستان به پاکستان و هند اما خط لوله دیگر صادراتی نیز به همین منظور وجود دارد که با نام آی پی یعنی خط لوله صادرات گاز ایران به پاکستان شناخته می شود.

روند احداث خط لوله صلح كه قرار بود گاز ايران را به شبه قاره هند برساند بيش از دو دهه است كه با بن بست مواجه شده و حتي نامش نيز از صلح به آي پي تغيير كرده و هر از چند گاهي مشكلي جديد پيش روي آن قرار مي گيرد.

از يك طرف، مقامات پاكستاني به بهانه كمبود منابع مالي از احداث خط لوله خودداري كرده اند و از سوي ديگر پاي رقباي جديدي به بازار گاز شبه قاره هند باز شده است كه مي تواند قدرت چانه زني كشورمان را كاهش دهد.

ايده احداث خط لوله صلح در سال 1990 مطرح شد و قرار بود كه اين خط لوله كه گاز ايران را به پاكستان و هندوستان منتقل مي كرد، پيام آور صلح و دوستي در شبه قاره باشد. با توجه به اينكه توافق شده بود هند و پاكستان براي تامين امنيت اين خط لوله، اختلافات خود را كاهش دهند، اين خط لوله انتقال گاز به خط لوله صلح موسوم شد.

براساس توافق اوليه، قرار بود اين خط لوله 2700 كيلومتري گاز صادراتي ايران را از مسير پاكستان به هند منتقل كند. پيش بيني شده بود كه در صورت توافق نهايي 1100 كيلومتر از اين خط لوله در ايران، 1000 كيلومتر در پاكستان و 600 كيلومتر در هند احداث شود.

طبق طرح اوليه قرار شده بود كه روزانه 150 ميليون مترمكعب گاز ايران به هند و پاكستان صادر شود كه 90 ميليون مترمكعب آن براي هند و 60 ميليون مترمكعب آن براي پاكستان در نظر گرفته شده بود.

مطابق تفاهم هاي انجام شده، ايران متعهد مي شد كه تا مدت 25 سال، گاز خود را با قيمت توافقي به هند و پاكستان بفروشد. همچنين پيشنهاداتي پيرامون پيوستن تركمنستان و قطر به ايران براي تامين گاز طبيعي اين پروژه بزرگ مطرح شده بود.

اما گذر زمان نشان داد كه موانع بي‌شماري در سر راه احداث اين خط لوله وجود دارد كه از جمله آنها مي توان به اختلافات ديرينه دهلي نو و اسلام آباد، فشارهاي آمريكا و چانه زني بر سر قيمت گاز اشاره كرد.

با توجه به اينكه طرح پيشنهاد احداث خط لوله صلح با افزايش فشارهاي دولت آمريكا به بخش انرژي كشورمان همراه شد، كارشكني هاي گسترده اي در مسير احداث اين خط لوله انجام شد به طوري كه در نهايت، كشور هند تحت فشارهاي آمريكا و افزايش تنش با پاکستان نیز حاضر به دریافت گاز از خاک این کشور نیست.

فشار آمریکا بر پاكستان برای خروج از خط لوله صلح

طبق توافق، تهران و اسلام آباد بايد كار ساخت خط لوله را تا 31 دسامبر سال 2014 (10 دي 1393)به پايان رسيده و صادرات گاز آغاز شود. هرچند به تعهد خود براي ساخت خط لوله عمل كرد، اما اسلام آباد به دليل مشكلات مالي گامي براي احداث خط لوله در داخل خاك خود انجام نداده و صرفا در 21 اسفندماه سال 1391 ساخت نمادين اين خط لوله را كلنگ زني كرد.

مقامات پاكستاني در خصوص سرنوشت اين خط لوله مي گويند: پاكستان از پروژه خط لوله گازي آي.پي كنار نكشيده و به محض رفع تحريم ها كه مانع اجراي پروژه شده، اسلام آباد اين طرح را پيگيري مي كند.

البته چندي پيش اسلام آباد و مقامات چين توافقنامه اي را براي ساخت اين خط لوله امضا كرده اند كه براساس آن چيني ها در اين طرح سرمايه گذاري كرده و طي سه سال آينده تزريق گاز به آن اين خط لوله مي شود.

علاوه بر كوتاهي پاكستاني ها در احداث اين خط لوله، چالش ديگري كه پيش روي خط لوله صلح قرار گرفته، موضوع احداث خط لوله تاپي از آسياي ميانه به شبه قاره هند است كه مي تواند به رقيبي جدي براي خط لوله صلح تبديل شود.

احداث خط لوله تاپي مي تواند تاثير منفي در قيمت و حجم گاز صادراتي به پاكستان و شبه قاره هند داشته باشد و قدرت چانه زني كشورمان را كاهش دهد.

با آنكه پروژه ساخت خط لوله تاپي در صورت اجرايي شدن، جهش بزرگي در ارزآوري براي دولت تركمنستان ايجاد خواهد كرد، اما نگراني هاي امنيتي در افغانستان و پاكستان حاكي از آن است كه اين پروژه احتمال دارد تا مرز افغانستان و پاکستان بیشتر احداث نشود، زیرا که هم اکنون دولت های دو کشور با یکدیگر به مشکلات عدیده ای برخورد کرده اند.