ناامیدی پاکستان از طالبان؛ روابط آی‌اس‌آی با مجاهدین سابق احیا می‌شود؟

رسانه المرصاد وابسته به سازمان اطلاعاتی (استخبارات) طالبان روز پنجشنبه در گزارشی مدعی شد که سازمان اطلاعات ارتش پاکستان (آی‌اس‌آی) قصد دارد هیاتی را به ترکیه جهت هماهنگی با گروه های مخالف افغانستان با هدف ایجاد ناامنی و آشوب بفرستد. همچنین گزارش های تاییدنشده‌ای از ملاقات این هیات با چهره های مخالف طالبان و درخواست برای بازگشایی دفتر سیاسی آن‌ها در اسلام آباد نیز منتشر شده است.

اگرچه خالد پشتون، سخنگوی شورای عالی مقاومت برای نجات افغانستان، از گروه های مخالف طالبان در گفتگویی تلویزیونی خبر دیدار اعضای رهبری این شورا با هیات پاکستانی راتکذیب کرد؛ اما افزود که اگر هدف پاکستان صحبت درباره صلح و بهبود اوضاع افغانستان باشد با این هیات صحبت خواهند کرد.

این اظهارات در حالی مطرح می شود که روابط کابل و اسلام آباد که در بیش از سه سال گذشته روزهای دشواری را سپری کرده پس از حملات هوایی ارتش پاکستان در دسامبر 2024 همزمان با حضور محمدصادق، نماینده ویژه پاکستان در امور افغانستان بار دیگر پرتنش شده است. به ویژه آنکه طالبان چند روز پس از این حملات در اقدامی تلافی جویانه مناطق مرزی با پاکستان را مورد هدف قرار داد.

روند نزولی و تنش آلود دو همسایه در میانه آزمون و خطاهای متعدد اسلام آباد نشان می دهد که پاکستان به دنبال یافتن راه های بدیل برای فشار آوردن بر طالبان و به موازات آن تحقق خواسته هایش این‌بار نه تنها از طریق میانجی‌گران منطقه‌ای؛ بلکه مهره هایی از داخل افغانستان است. به عبارت دیگر، پاکستان که اکنون از افغانستان تحت حاکمیت طالبان دست شسته در پی آن است تا از طریق مخالفان سیاسی این گروه که در حاشیه تحولات افغانستان با کمترین حمایت منطقه ای و جهانی و منابع مالی قرار دارند و می‌خواهند بار دیگر به صحنه سیاست و قدرت افغانستان بازگردند، اهرم های فشار بر افغانستان را مجددا برای تحقق رویای «عمق استراتژیک» خود فعال کند.

چنانچه که همزمان با تشدید تنش های مرزی میان دو همسایه، ژنرال عاصم ملک رئیس آی اس آی پاکستان در دسامبر سال گذشته به دوشنبه جایی که به طور سنتی خاستگاه مخالفان طالبان است، سفر کرد. بسیاری از ناظران این سفر را در راستای جلب حمایت و اعتماد جریان های مخالف طالبان عنوان کردند.

بازگشت طالبان، پیروزی پوشالی پاکستان؟

در نخستین روزهای کنترل افغانستان از سوی طالبان در سال 2021 نام یک کشور به عنوان برنده اصلی جنگ افغانستان بر سر زبان ها افتاد: پاکستان. این کشور که سرمست از تغییر نظام سیاسی در افغانستان بود و آن را شکستن زنجیر بردگی خوانده بود و منطق سیاسی و امنیتی‌اش در آن روزها از بازگشت طالبان حکایت از ایجاد یک مرز امن غربی داشت، گمان نمی برد که در کمتر از چهارسال از عمر حکومت نوبنیاد افغانستان این همسایه با حاکمیت متحدان و دوستان قدیمی یکی از جدی ترین چالش های سیاسی و امنیتی را در طول روابط دو کشور رقم بزند؛ به طوری که در دور باطلی از تنش‌های سیاسی و باتلاق امنیتی گیر مانده که طرف مقابل را با هیچ ابزاری نمی‌تواند برای برون رفت از این بحران متقاعد به همکاری کند.

به عبارت دیگر، پاکستان اکنون به این درک رسیده است که با اهرم‌هایی که در اختیار داشت دیگر نمی تواند طالبان را با خود هم مسیر کند؛ زیرا جنگ در افغانستان به پایان رسیده و به موازات آن سیاست های اسلام آباد دیگر کارآیی خود را از دست داده و به نسخه ای منسوخ شده مبدل شده و در نقطه ای تاریک گیر مانده است.

گره کوری که «تحریک طالبان پاکستان» یکی از عوامل اصلی آن است؛ گروهی که همزمان با تحولات سیاسی در افغانستان جاه طلبی خود را در پاکستان و به گفته مقامات پاکستانی با حمایت گرم همتایان افغان‌شان افزایش داده است. تحریک طالبان پاکستان که در سال 2007 در این کشور عرض اندام کرد مسئول برخی از مرگبارترین حملات در پاکستان از جمله قتل عام در سال 2014 در یک مدرسه نظامی بود که در آن بیش از 130 کودک کشته شدند.

اکنون این گروه پس از یک وقفه چندین ساله به موازات بازگشت طالبان افغان به قدرت با سودای ایجاد نظام سیاسی مشابه افغانستان در پاکستان تحرکات خود را افزایش داده و موج فزاینده ای از ناامنی که اسلام آباد سخت بر این باور است که از خاک افغانستان سازماندهی می شود را به راه انداخته است؛ اما پاسخ منفی طالبان افغان به درخواست های مکرر اسلام آباد برای اقدام علیه این گروه روابط عاشقانه این دو دوست قدیمی را خراب کرده است.

به گفته ناظران، دو عامل «اتحاد میان طالبان افغان و طالبان پاکستان» و «ترس از برهم خوردن صفوف داخلی طالبان افغان از طریق فشار بر تی تی پی و جذب آنها به گروه داعش» دلیل اصلی عدم اقدام قاطع حاکمان کابل به خواست اسلام آباد است.

اکنون نافرمانی های طالبان از زمان کنترل قدرت در افغانستان از اسلام آباد و استیصال و درماندگی این کشور، این روایت غالب را در میان مقامات سیاسی و امنیتی پاکستانی که طالبان همواره گوش به فرمان اسلام آباد هستند را به شدت تغییر داده است. چنانچه که پاکستان به دنبال گزینه های فشار و بدیل برای طالبان از میان مهره های داخلی افغانستان است؛ سیاستی که تاریخ یادآور آن است که پاکستان ظرفیت و توانایی حمایت از گروه های مخالف دولت مرکزی در افغانستان را دارد و می‌تواند با حمایت از این جریان‌ها آنان را به چالشی جدی در امر حکومت داری برای حاکمان افغانستان مبدل کند.

هرچند اکنون شرایط کمی متفاوت تر است: اسلام آباد برای هم مسیرکردن مخالفان سیاسی طالبان باید دست و دل‌بازانه عمل کند. سابقه تیره آی.اس آی در میان شهروندان افغانستان و نقش نه چندان درخشان این کشور در تحولات این کشور، منجر به آن شده که فشردن دست همکاری این سازمان باید به بهای دریافت پاداشی بزرگ باشد. از سوی دیگر، اسلام آباد به این درک رسیده است که برخی از این مخالفان دیگر کارآیی گذشته را در تحولات افغانستان ندارند. نگاهی به فعالیت آنها از زمان بازگشت طالبان حکایت از آن دارد که این جریانات نتوانسته اند یک جبهه قوی سیاسی-نظامی با رویکردی منسجم را در برابر طالبان داشته باشند.

از سوی دیگر، آمریکا متحد پاکستان و حتی دیگر کشورها به دنبال بی ثباتی در افغانستان نیست. آمریکا به ویژه با روی کار آمدن دونالد ترامپ نه به دنبال برهم زدن نظام سیاسی افغانستان؛ بلکه در پی اعمال فشار برای برآورده کردن خواسته های خود است. این در حالی است که هم طالبان و هم پاکستان به دنبال جنگ و فعال کردن گزینه نظامی نیستند.