در این سفر، موضوعات مختلفی از جمله مسائل اقتصادی، حقابه هلمند/ هیرمند، وضعیت مهاجرین افغانستان در ایران، امنیت مرزهای مشترک و تعاملات سیاسی مورد بحث قرار گرفته‌اند. با این حال، اهمیت این سفر تنها در مسائل روزمره خلاصه نمی‌شود، بلکه فرصتی برای آغاز فرایندی بلندمدت و پایدار جهت تدوین و امضای سند همکاری‌های جامع راهبردی میان دو کشور است.
ابعاد و اهمیت سفر عباس عراقچی
1. احیای جایگاه افغانستان در سیاست خارجی ایران
این سفر بیانگر توجه مجدد ایران به همسایه شرقی خود است. طی سال‌های اخیر، برخی تحلیل‌گران از کاهش اهمیت افغانستان در سیاست خارجی ایران سخن گفته بودند، اما اقدامات اخیر، به‌ویژه پس از انتصاب علیرضا بیکدلی به عنوان سرپرست سفارت ایران در کابل، نشان می‌دهد که دولت ایران به دنبال تقویت روابط خود با افغانستان است. این سفر می‌تواند به‌عنوان گامی جدی در راستای احیای این روابط و آغاز فصل جدیدی از تعاملات میان دو کشور تلقی شود.
2. تعمیق همکاری‌های اقتصادی
افغانستان یکی از بزرگ‌ترین بازارهای صادراتی ایران است. با وجود نوسانات تجاری در سال‌های اخیر، حجم صادرات ایران به افغانستان همچنان یکی از بالاترین‌ها در میان کشورهای منطقه محسوب می‌شود. این کشور به‌ویژه در حوزه‌هایی مانند محصولات کشاورزی، مواد غذایی، مصالح ساختمانی و صنایع معدنی، ظرفیت بالایی برای همکاری با ایران دارد. در این زمینه، موانعی به خصوص موانع گمرکی از یکسو برای گسترش صادرات ایران به افغانستان و از سوی دیگر، متوازن‌سازی تجارت بین دو کشور، افزایش صادرات افغانستان و همچنین گسترش ترانزیت بین دو کشور لاینحل باقی مانده است.
علاوه بر این، بندر چابهار به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مسیرهای ترانزیتی برای افغانستان، به خصوص پس از مشکلات و چالش‌های پیچیده در روابط با پاکستان، فرصتی بی‌نظیر برای افزایش تعاملات اقتصادی دو کشور فراهم می‌کند. در این سفر، تیمی از فعالان اقتصادی ایران، عباس عراقچی را همراهی می‌کنند تا راهکارهایی برای گسترش همکاری‌ها در حوزه‌های حمل‌ونقل، زیرساخت و انرژی ارائه دهند.
3. مدیریت چالش‌های امنیتی و مرزی
ایران و افغانستان بیش از 900 کیلومتر مرز مشترک دارند. این مرزها با چالش‌هایی مانند قاچاق مواد مخدر، ورود غیرقانونی افراد و تنش‌های امنیتی روبه‌رو هستند. یکی از محورهای اصلی سفر عراقچی، گفت‌وگو با مقامات امارت اسلامی درباره راهکارهای تقویت امنیت مرزی و ایجاد سازوکارهای مشترک برای مقابله با این تهدیدات است.
4. بازتعریف تعاملات دیپلماتیک
این سفر می‌تواند فرصتی برای بازتعریف چارچوب تعاملات ایران با امارت اسلامی باشد. به‌رغم وجود روابط کاری و دیپلماتیک میان دو طرف، هنوز مسائل حل‌نشده‌ای مانند شناسایی رسمی امارت اسلامی به‌عنوان دولت قانونی افغانستان مطرح است. در این زمینه، تلاش دو طرف برای نهایی‌سازی و امضای سند جامع همکاری‌های راهبردی بین دو کشور، به خودی خود می‌تواند مساله به رسمیت شناختن امارت اسلامی را حل کند.
سند همکاری‌های جامع راهبردی؛ ضرورتی برای روابط ایران و افغانستان
با وجود تعاملات گسترده میان ایران و افغانستان، نبود یک سند جامع و مدون برای همکاری‌های دوجانبه، ضعف بزرگی در روابط دو کشور به شمار می‌رود. تدوین و امضای سند همکاری‌های جامع راهبردی می‌تواند نقشه راهی برای تقویت تعاملات، حل‌وفصل اختلافات و بهره‌برداری از ظرفیت‌های مشترک باشد. متأسفانه تلاش‌های دولت‌های دو کشور در نزدیک به 10 سال گذشته در این زمینه، به دلیل وجود برخی اختلافات بین دو کشور تاکنون ناکام مانده است.
ایران به مسائل انسانی و محیط‌زیستی مانند حقابه هلمند/ هیرمند و وضعیت مهاجرین افغانستان تأکید دارد، در حالی که امارت اسلامی بیشتر بر همکاری‌های اقتصادی و توسعه زیرساخت‌ها متمرکز هستند. از سوی دیگر، دولت‌های گذشته افغانستان، به خصوص دولت محمد اشرف غنی، به شدت تحت تأثیر سیاست‌ها و رویکردهای امریکا، به لحاظ سیاسی و امنیتی حاضر در حقیقت حاضر به امضای چنین سندی نبود و به همین خاطر، روند مذاکرات را بطی و طولانی کرده بود.
در این زمینه، موضوع تازه‌ای که به تازگی توسط سید رسول موسوی، مدیرکل سابق آسیای جنوبی وزارت امورخارجه ایران و مسئول پرونده افغانستان افشا شد، پافشاری دولت اشرف غنی بر قید نام امارت اسلامی به عنوان یک گروه تروریستی در سند جامع همکاری‌های راهبردی با ایران بود، در حالی که تیم مذاکره کننده حکومت در دوحه در حال مذاکره با امارت اسلامی بود. این پافشاری و مخالفت ایران با آن، یکی از موانع نهایی‌سازی این سند بوده است
مزایای امضای سند جامع همکاری‌ها
اما امضای سند جامع همکاری‌های راهبردی بین دو کشور مزایای زیادی دارد که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
– ایجاد چارچوبی برای حل‌وفصل اختلافات دوجانبه، از جمله حقابه، مسائل امنیتی، قاچاق مواد مخدر و وضعیت مهاجرین.
– تقویت اعتماد متقابل و کاهش تنش‌ها.
– تثبیت جایگاه ایران به‌عنوان شریک قابل اعتماد افغانستان در برابر رقبا.
– بهره‌برداری حداکثری از ظرفیت‌های اقتصادی و ترانزیتی دو کشور و منطقه.
ـ حل شدن مساله به رسمیت شناسی امارت اسلامی.
ـ افزایش کمک و حمایت‌های قدرت‌های منطقه‌ای به خصوص جمهوری اسلامی از ثبات در افغانستان و امارت اسلامی، در برابر چالش‌های جدی احتمالی پس از به قدرت رسیدن امارت اسلامی
چشم‌انداز روابط ایران و افغانستان
سفر عباس عراقچی به کابل و تلاش برای تدوین سند همکاری‌های جامع راهبردی، نشان‌دهنده اراده ایران برای ارتقای روابط با افغانستان به سطح راهبردی است و فرصتی است که قطعا نباید امارت اسلامی آن را از دست بدهد. این سند می‌تواند بستری برای همکاری‌های گسترده‌تر در حوزه‌هایی همچون تجارت، امنیت، انرژی و ترانزیت فراهم کند.
همچنین، توافق میان ایران و طالبان می‌تواند الگویی برای مدیریت روابط ایران با سایر همسایگان خود باشد و به تقویت جایگاه ایران در معادلات منطقه‌ای کمک کند. در نهایت، اگر این تلاش‌ها به نتیجه برسد، دو کشور می‌توانند از مزایای یک شراکت پایدار و بلندمدت بهره‌مند شوند، که نه‌تنها منافع دو ملت، بلکه ثبات و امنیت منطقه را نیز تضمین خواهد کرد.
منبع: آوا
