ضیا سراج، رییس پیشین اداره امنیت ملی افغانستان به تازگی مدعی شده است که با افزایش اختلافات میان رهبران طالبان، القاعده اختلافات میان طالبان را کنترل و مانع از فروپاشی حکومت سرپرست شده است. سراج همچنین گفته که القاعده به رهبران طالبان توصیه کرده است که حالا که فرصت برای گسترش فعالیت آنها فراهم شده برای رسیدن به اهداف خود از آن استفاده کنند.
با ترور خلیل الرحمان حقانی، سرپرست پیشین وزارت مهاجرین طالبان که از اعضای ارشد شبکه حقانی بود گمانه‌زنی‌ها درباره اختلافات درون گروهی طالبان تقویت شد. این امر با انتخاب فردی بیرون از خاندان حقانی به عنوان جانشین او از سوی ملا هبت الله آخوندزاده به وجود اختلافات و رقابت شدید بر سر قدرت و دست برتر طالبان قندهاری بر شبکه حقانی دامن زد؛ انتصابی که تنها یک وزارتخانه را به صورت انحصاری در اختیار حقانی ها محدود کرد و ارگ را نیز از کنترل چهره ای نزدیک به این شبکه که در حال تبدیل شدن به فرد شماره یک طالبان در کابل بود خارج کرد.
این ترور که علیرغم قبول مسئولیت آن توسط داعش، ناظران آن را حذف فیزیکی در بازی قدرت کنونی در افغانستان می دانند به نظر می رسد نشان از دوره ای تازه و جدی از رقابت بر سر قدرت در افغانستان دارد؛ جایی که تعمیق اختلافات پای القاعده را به میان کشیده است و زنگ خطر فروپاشی طالبان را هرچند بسیار نامحتمل اما به یکی از سناریوهای نامطلوب برای این شبکه به صدا درآورده است.
این در حالی است که تاریخ یادآوری می کند که طالبان برای حفظ این متحد قدیمی، حاضر به نابودی خود شد؛ اما حالا این شبکه در تلاش است تا با میانجی‌گری و مدیریت بحران، قوام نظام طالبانی را در افغانستان حفظ کند و به گفته رییس پیشین امنیت ملی افغانستان از فرصت به وجود آمده برای اهداف خود استفاده کند؛ اما چرا القاعده نگران نزاع بر سر تاج و تخت در افغانستان است؟
چه پیش از تسلط طالبان بر قدرت در افغانستان و چه پس از آن، ناظران همواره نگران تبدیل شدن افغانستان به خانه امن و به عبارت دقیق تر بهشت گروه های افراط گرا بودند. این نظریه با تسلط طالبان بر قدرت و ترور رهبر القاعده در قلب کابل در سال 2022 تقویت شد. پس از آن نیز گزارش های متعددی مبنی بر فعالیت القاعده در افغانستان تحت کنترل طالبان به نشر رسید.
ردپای القاعده در افغانستان
با تسلط طالبان بر افغانستان، ارتباط این گروه با گروه های تروریستی به ویژه القاعده زیر ذره بین رفت. سازمان ملل در آوریل 2022 گزارش داد که رابطه طالبان با القاعده، نزدیک و خاک افغانستان به پناهگاهی امن با آزادی عمل برای این گروه مبدل شده است.
براساس آخرین گزارش ها القاعده در سال 2024 تقریبا 9 پایگاه در افغانستان برای خود ساخته است. در همین رابطه، علی میثم نظری، مسئول روابط خارجی جبهه مقاومت ملی افغانستان در اوت 2024 مدعی شده بود که القاعده 9 پایگاه در افغانستان برای خود سازماندهی کرده که در این پایگاه ها مشغول آموزش و استخدام نیرو است. به گفته او این گروه حتی در پنجشیر پایگاه و انبار مهمات دارد؛ رویدادی که در دهه ۹۰ میلادی غیرممکن به نظر می رسید.
این گزارش ها و اظهار نظرها در حالی بر تقویت روابط این دو گروه تاکید می کنند که برخلاف داعش که با بوق و کرنا در حال عرض اندام در جغرافیای افغانستان است و با هدف قرار دادن غیرنظامیان، مقامات خارجی، رهبران طالبان و گاه گسترش دامنه فعالیت خود به خارج از افغانستان، قدرت‌نمایی می کند، القاعده بی سروصدا درحال تقویت نفوذ و بازسازی خود در افغانستان است؛ راهبردی که نشان می‌دهد این شبکه نمی خواهد ادعای طالبان مبنی بر عدم اجازه استفاده از خاک افغانستان به هیچ گروه تروریستی را زیر سوال ببرد. این برای خود القاعده نیز سودمند است. چرا که بدون تهدیدی جدی در حال بازسازی زیرساخت های خود است.
به عبارت دیگر، حضور طالبان برای القاعده یک فرصت طلایی است که می تواند در جغرافیایی امن به بازیابی توان خود بپردازد.
رییس پیشین اداره امنیت ملی افغانستان همچنین افزوده است که پسر بن لادن یا در پنجشیر و یا هم در قندهار حضور دارد. در همین رابطه، نشریه The mirror نیز در شهریورماه سال جاری گزارش داد که حمزه بن لادن پسر اسامه بن لادن زنده است و رهبری گروه القاعده در افغانستان را برعهده دارد و نقش فعالی در تقویت و تجدید حیات این شبکه ایفا می‌کند.
به نظر می رسد جغرافیای افغانستان تا آن میزان امن است که القاعده علنا دیگر گروه ها را دعوت به حضور در این کشور می کند. مجله لانگ وار ژورنال در ۸ ژوئن ۲۰۲۴، در مقاله‌ای نوشت که رهبر القاعده جنگجویان خارجی را به افغانستان فراخوانده است.
در این نوشته آمده است که براساس آخرین شماره جزوه منتشر شده «السحاب» تحت نام «این غزه است: جنگ هستی نه مرزی»، سیف العدل که گمان می رود رهبر فعلی القاعده باشد، از حامیان خود می‌خواهد که از سراسر جهان برای مهاجرت به افغانستان بیایند. این آشکارترین نشانه حضور القاعده در افغانستان است. از سوی دیگر این فراخوان، حامل این پیام است که القاعده تحت رهبری سیف العدل، افغانستان را به عنوان یک «پناهگاه امن برای القاعده و برنامه های آینده آن» معرفی می کند؛ جغرافیایی که افزون بر مکان امن، منابع مالی لازم را نیز در اختیار این گروه قرار داده است.
نشریه فارین پالیسی در فروردین ماه سال جاری گزارش داد که این شبکه از درآمد ۱۱ معدن در افغانستان سود می برد. به گزارش این نشریه القاعده از درآمد این معادن ۲۵ درصد سهم دارد و از ۲۰۲۲ تاکنون ۱۹۴.۴ میلیون دلار به دست آورده است.
سراج هم می افزاید که القاعده از افغانستان به عنوان مرکز فرماندهی خود درحال استفاده است و نمی خواهد این فرصت را از دست بدهد. این موارد نشان می دهد که اکنون القاعده بدون کوچک‌ترین مزاحمتی و با هدایت مستقیم رهبران ارشد خود حالا به بهشتی مطمئن و امن دست یافته قوام خود را در قوام طالبان می داند.
از سوی دیگر، ناظران می گویند که القاعده توانسته نفوذ قابل توجهی بر جناح‌های طالبان نیز داشته باشد؛ چنانچه که انتصاب ملا تاجمیر جواد به عنوان معاون رئیس اطلاعات طالبان، نشانه درستی این موارد است. جواد، فرمانده سابق شبکه حقانی، اکنون بر حساس ترین مناطق امنیتی افغانستان نظارت دارد. گزارش شده است که قبل از انتصابش، او یک کمپ آموزشی برای بمب گذاران انتحاری را اداره می کرد که نشانه ای بد از محیطی است که القاعده اکنون در افغانستان از آن برخوردار است.
همچنین گفته می شود که قاری بریال، والی طالبان در ولایت کاپیسا و محمدآغا حکیم، والی طالبان در پنجشیر و معاون سابق وزارت کشور(داخله) نهادی که سراج الدین حقانی، بر آن مدیریت می کند از افراد کلیدی القاعده هستند؛ افرادی که برای القاعده برگه‌های بهاداری برای نفوذ بیشتر شمرده می‌شوند.
جغرافیای فراهم شده در سایه حکومت طالبان برای این شبکه چنان مطلوب است که رهبران ارشد آن چون پسر بن لادن از مناطقی با اهمیت استراتژیک چون پنجشیر مدیریت امور را به دست گرفته است.
از نظر سران این شبکه که در لایه های مختلف طالبان نفوذ یافته و خود را ریش سفید منازعات درون گروهی می داند، تشدید اختلافات اگر نه از درون اما از بیرون برای بقای حکومت سرپرست، خطرآفرین خواهد بود و تزلزل پایه های آن تهدیدی وجودی برای القاعده‌ای است که در بهترین فرصت برای بازیابی خود قرار دارد.
