به گزارش ایراف، افغانستان با حدود ۴۰ میلیون جمعیت، سی و هفتمین کشور پرجمعیت جهان است، اما این کشور با داشتن حدود ۲۰ میلیارد دلار تولید ناخالص داخلی، سهم بسیار اندکی از کیک اقتصاد دنیا را به خود اختصاص داده است.
علاوه بر این، به طور سالانه ۵ الی ۶ میلیارد دلار کمک خارجی به علت ناترازی شدید تجاری از سوی کشورهای غربی به افغانستان اعطا می شود که هم اکنون این کمک های خارجی به علت حاکمیت طالبان بر افغانستان، بسیار کاهش یافته و از ابتدای روی کارآمدن طالبان به حدود ۱.۵ میلیارد دلار رسیده است. از سوی دیگر بلوکه شدن ۷ میلیارد دلار از دارایی‌های این کشور توسط ایالات متحده، به بحران اقتصادی در این کشور دامن زده است.
با توجه به این که بخش بزرگی از اقتصاد افغانستان و همچنین صادرات این کشور با کشاورزی و دامپروری گره خورده، مسئله خشکسالی نیز باعث بروز بحران کم درآمدی و کمبود مواد غذایی شده است. این موضوع به عنوان یک تهدید جدی تلقی می شود چرا که در این کشور، حدود ۷۰ درصد مردم در مناطق روستایی زندگی می کنند.
روابط اقتصادی ایران و افغانستان
با این حال پویایی روابط ایران و افغانستان از زمانی که طالبان در سال 2021 قدرت را دوباره در افغانستان به دست آورد، به طور قابل توجهی تغییر کرده است. اگرچه ایران از به رسمیت شناختن حکومت طالبان مانند سایر کشورهای جهان خودداری کرده است، اما با ایجاد چارچوب های همکاری برای تجارت، ترانزیت و سایر تعاملات دوجانبه، به طور عملی با این کشور وارد تعامل شده است.
انتخاب مسعود پزشکیان، به عنوان رییس جمهور ایران، با واکنش های متفاوتی از سوی افغانستان مواجه شد، با این حال حکومت طالبان سعی کرده است تا روابط خود را با ایران حفظ کند.
بر این اساس شاهد تحولات اقتصادی دوجانبه کلیدی شامل توافقات در مورد پروژه ترانزیت چابهار، ایجاد اتاق مشترک بازرگانی ایران و افغانستان و تقویت ارتباط ریلی از طریق راه آهن خواف – هرات هستیم.
از سوی دیگر، تمرکز بر سرمایه‌گذاری زیرساختی در افغانستان، تقویت مسیرهای تجاری، کاهش فشارهای اقتصادی منطقه‌ای و حمایت از اتصال افغانستان به بازارهای جهانی نیز در دستور کار ایران قرار گرفته است.
باید تاکید کرد که تعامل دیپلماتیک تهران با کابل محتاطانه و در عین حال دارای جهت گیری استراتژیک بوده و هدف آن حفظ منافع ایران علیرغم موضع ایدئولوژیک طالبان است.
رشد تراز تجاری ایران و افغانستان
با این حال، همکاری اقتصادی و سرمایه گذاری ایران و افغانستان همچنان جزء لاینفک روابط دوجانبه است که ارتباط منطقه ای و رشد اقتصادی را تسهیل می کند.
براساس آمار و اطلاعات گمرک ایران حجم مبادلات تجاری و بازرگانی دو کشور ایران و افغانستان در سال 2024 نسبت به سال 2023 نزدیک به 84 درصد رشد داشته است.
واردات افغانستان از ایران در سال 2024 بیش از 3 میلیارد و 143 میلیون دلار بوده است. در صورتی که صادرات غیرنفتی ایران به افغانستان در سال 2023 در مقایسه با 1.714 میلیارد دلار بوده است. بر اساس آمار رسمی گمرک جمهوری اسلامی ایران، افغانستان در حال حاضر پنجمین مقصد صادراتی ایران است.
همین مسئله موجب شده است تا نگاهی به وضعیت تجارت ایران و افغانستان در طول سال گذشته بیندازیم تا مشخص شود که بعد از تغییر دولت در ایران که در سال 1403 رخ داد چه تغییراتی از منظر اقتصادی بین ایران و افغانستان به وقوع پیوست.
سفره مشترک اقتصاد ایران و افغانستان
همانطور که گفته شد تغییر دولت در ایران روابط ایران و افغانستان را نیز دچار تغییراتی کرد، اما به طور کلی برآیند این تغییرات نشان می دهد که ایران و افغانستان تمایل دارند تا روابط اقتصادی بین دوکشور گسترش پیدا کند. بر همین اساس، عبدالقهار بلخی، سخنگوی وزارت خارجه طالبان در پستی در ایکس نوشت: حکومت طالبان امیدوار است که روابط دو کشور همسایه و مسلمان با روی کار آمدن دولت جدید در زمینه های مختلف بیشتر تقویت و گسترش یابد.
در طول همین مدت کوتاه که از دولت چهاردهم می گذرد ایران چندین تفاهم نامه همکاری در زمینه تجارت و ترانزیت به ویژه در مورد بندر چابهار، با حکومت طالبان امضا کرده است که امکان ترانزیت کالا بین افغانستان و هند را فراهم می کند.
همچنین ایران در حال ساخت یک مسیر ریلی به طول 625 کیلومتر از بندر چابهار به زاهدان است که در همین مدت سعی شده است تا در ساخت این خط ریلی تسریع بخشیده شود.
از سوی دیگر در طول این مدت سعی شده است تا تنوع اقلام صادراتی به این کشور همسایه افزایش یابد در همین رابطه، سخنگوی وزارت صنعت و تجارت افغانستان گفته است: اگر در دولت قبلی ایران بیشترین کالای صادراتی به افغانستان صادرات مواد سوختی بود، در حال حاضر سنگ های معدنی، مواد ساختمانی، آهن و فولاد نیز در این سبد قرار گرفته و حجم‌شان نسبت به گذشته افزایش پیدا کرده است.
به گفته وی، یکی دیگر از اقدامات مفیدی که در همین مدت کوتاه بین ایران و افغانستان با سرعت بیشتری انجام شده است حرکت قطار تجاری افغانستان به ترکیه است که اقدامات مفیدی که بین دوکشور صورت گرفته منجر شده تا حرکت این قطارها با فاصله زمانی کمتری انجام شود.
آنچه از روابط ایران و افغانستان مشاهده می شود فارغ از مباحث امنیتی و مهاجران و آب، ظاهرا ایران تمایل دارد تا از طریق افغانستان راه خود را به چین باز کند و این مسئله مورد تاکید بخش خصوصی ایران نیز قرار گرفته است.
بر همین اساس سعی شده است علیرغم مشکلاتی که وجود دارد روابط اقتصادی ایران و افغانستان رو به جلو باشد.
