جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا در آخرین روزهای حضور خود در کاخ سفید در نامه‌ای به کنگره «وضعیت اضطراری ملی» درباره افغانستان را تمدید کرد. هدف این فرمان رسیدگی به تهدیدات غیرمعمول برآمده از بحران های گسترده انسانی و فروپاشی اقتصادی افغانستان بود. بایدن همچنین در این نامه به کنگره بر منجمد ماندن دارایی های بانک مرکزی افغانستان تاکید کرده است.
او در حالی این اقدام را انجام داد که در هفته‌های آخر قدرت در کاخ سفید، پرونده افغانستان را مجدد فعال کرده است. بایدن که دوره ریاست جمهوری خود را با خروج آشفته از افغانستان آغاز کرد، اکنون با بحث تبادل زندانیان به جبران آن رویداد مرگبار در صدد به پایان بردن مسیر ریاست جمهوری با خاطره‌ای خوش است.
به گزارش رسانه های آمریکایی، بایدن از هفته ها پیش به همراه تیمش در صدد آن است تا طالبان را که از زمان بازگشت به قدرت در پایین ترین سطح ارتباط دیپلماتیک با امریکا قرار داشته، راضی کند تا به پای میز مذاکره برای مبادله آزادی زندانیان حضور یابد. این در حالی است که او به دلیل کشته شدن ۱۳ سرباز آمریکایی در جریان خروج از افغانستان و ناتوانی در دفاع از جان آنان مورد انتقاد شدید به ویژه از سوی جمهوریخواهان قرار گرفت.
اما او در حالی در آخرین روزهای اقامتش در کاخ سفید برای کشاندن طالبان به پای میز مذاکره برای تبادل زندانیان تلاش می کند که سیاست خارجی اش در قبال افغانستان در جریان چهار سال گذشته ناکارآمد بوده است. به عبارت دیگر، او در شرایطی دارد برای آزادی زندانیان از زندان های طالبان در فرصت کم باقی مانده لابی‌گری می کند و وعده امید به بازگشت به خانواده های زندانیان را می دهد که میراث او از افغانستان مطلوب و قابل قبول نبوده و اعتماد عمومی و چشم انداز توانایی بایدن را برای مذاکره به صفر رسانده است.
دیپلماسی ضعیف جو بایدن در برابر طالبان و خروج فاجعه‌بار او از افغانستان یکی از پرفشارترین و شدیدترین انتقادات دوران ریاست جمهوری اش را رقم زد. علتی که شاید تاثیری بر عملکرد او در موضوعات دیگر و انتخاب رقیب جمهوری خواهش دونالد ترامپ به عنوان سکاندار جدید کاخ سفید گذاشت.
خروج از افغانستان
بایدن به عنوان تصمیم گیرنده نهایی به پایان دادن جنگ ۲۰ ساله افغانستان بود و دوره پرفشاری را متحمل شد. رابطه واشنگتن با افغانستان زمانی نقطه اصلی گفتگو در سیاست خارجی ایالات متحده بود؛ اما در پی خروج ایالات متحده از افغانستان این کشور در مباحث سیاسی ایالات متحده کمتر مورد توجه قرار گرفت و به حاشیه سیاست های آمریکا رانده شد. کاخ سفید کمتر علاقه و تمایلی به ازسرگیری روابط با افغانستان نشان داد؛ سیاستی که حکایت از آن داشت که افغانستان به پایین ترین درجه اهمیت در سیاست خارجی دولت آمریکا سقوط کرده است. تنها در بحبوحه انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، خروج از افغانستان و روایت اینکه چه کسی افغانستان را خراب کرد و آن هم بیشتر از سوی جمهوریخواهان به عنوان یک ابزار تبلیغاتی به نقطه کانونی در بحث های سیاسی تبدیل شده بود. چنانچه که آشفتگی سیاست بایدن در برابر افغانستان و شانه خالی کردن ترامپ از قبول نقش در روند خروج آمریکا از افغانستان انتخابات را به نفع جمهوریخواهان تغییر داد.
اما ناظران معتقد اند که تصمیم برای خروج از افغانستان بر نقش آمریکا در دیگر تحولات جهان و کنشگری این کشور تاثیر منفی گذاشت. به طوری برخی جنگ اوکراین را نتیجه ناتوانی دولت بایدن در مقابله با طالبان و خروج آشفته از افغانستان می‌دانند. به باور این افراد خروج آمریکا از افغانستان این جسارت را به روسیه دارد تا وارد جنگ با اوکراین شود. تصویری که او از خود به دلیل روند آشفته خروج از افغانستان برجای گذاشت بر تصمیم های دیگر در تحولات جهانی نیز تأثیر گذاشت.
اما باید گفت که خروج پر هرج و مرج آمریکا از افغانستان یک شکست اولیه برای بایدن و نخستین چالش دروه ریاست جمهوری او بود. با تکمیل خروج ایالات متحده از افغانستان در سال 2021 بایدن به وعده انتخاباتی خود برای پایان دادن به طولانی ترین جنگ آمریکا عمل کرد؛ اما درگیری 20 ساله به شیوه ای نگران کننده به پایان رسید. عملیات فاجعه‌بار خروج از افغانستان پس از هشت ماه از ریاست جمهوری او در حالی که در جریان این حمله 13 سرباز آمریکایی کشته شدند برای او یک دستاورد تلخ در نخستین مسیر حضورش در کاخ سفید بود. شاید همین فاجعه بر پایان حکومت داری چهارساله اش در کاخ سفید تاثیرگذار بود.
با این حال، او همواره ضمن عدم تلاش جدی برای ازسرگیری روابط با طالبان، از تصمیم خروج از افغانستان تا آخرین لحظه دفاع کرد. بایدن در سخنرانی آخر خود در مورد عملکرد دولتش در حوزه سیاست خارجی گفت به لطف دولت او ایالات متحده در مقایسه با چهارسال پیش در رقابت جهانی برنده شده است. او افزود: «آمریکا قوی تر است. اتحادهای ما قوی تر است و دشمنان و رقبای ما ضعیف تر شده اند. او مدعی شده است که برای تحقق این چیزها وارد جنگ نشده ایم.»
او همچنین افزود: «پایان دادن به جنگ در افغانستان کار درستی بود و من معتقدم که تاریخ این را منعکس خواهد کرد. منتقدان گفتند اگر جنگ را پایان دهیم به اتحادهای ما آسیب می‌رساند و تهدیداتی را برای میهن ما از طریق تروریسم تحت هدایت خارجی از یک پناهگاه امن در افغانستان ایجاد می کند؛ اما هیچ یک از این اتفاق ها نیافتاد.» او همچنین بارها گفته است که دلیلی برای نگه داشتن هزاران سرباز در افغانستان ندیده و زمان پایان دادن به جنگ و بازگرداندن نیروهای آمریکایی به خانه فرارسیده بود.
خروج از افغانستان لکه ننگ تاریخ آمریکا؟
اما در حالی که بایدن و تیم او خروج از افغانستان را تصمیمی عاقلانه می خوانند، جمهوری خواهان بارها این تصمیم را «شرم آورترین لحظه تاریخ» آمریکا خواندند. در گزارشی که از سوی کمیته روابط خارجی سازماندهی شده آمده بود که دولت بایدن در جریان خروج از افغانستان، مردم آمریکا را گمراه کرده است. جمهوریخواهان گفته بودند عقب نشینی آشفته از افغانستان امنیت ملی ایالات متحده را تضعیف کرد. بارها از او به خاطر نحوه برخورد با دولت بایدن با طالبان انتقاد کرده اند.
اما در روی دیگر سکه سیاست او هرچند آمریکا را از «قبرستان امپراتوری ها» نجات داد، ولی افغانستان را در میانه ویرانی ها و بحران های گسترده بشری، اقتصادی و سیاسی رها کرد. این اقدام نه تنها علی رغم دفاع او همراهی مقامات و افکار عمومی آمریکایی را در پی نداشت؛ بلکه یکی از مسائل مناقشه‌برانگیز دوره ریاست جمهوری اش بود.
براساس نظرسنجی سی.ان.ان بایدن با کمترین میزان محبوبیتش در دوره ریاست جمهوری مقامش را ترک می کند هرچند نتیجه این نظرسنجی مستقیما به تصمیم او درباره خروج از افغانستان برنمی گردد؛ اما از آن متاثر شده است.
از طرف دیگر، به نظر می رسد که در کنار دیپلماسی ضعیف دولت بایدن در برابر افغانستان و به حاشیه رفتن آن در سایه جنگ اوکراین و بحران خاورمیانه از یک سو، و مهم ندانستن بایدن از سوی طالبان روابط دوطرف در حاشیه باقی ماند.
او در حالی کاخ سفید را ترک می کند که هرچند مشخص نیست که دقیقا سیاست جانشین او در برابر افغانستان چیست؛ اما حاکمان کابل امیدوار اند که با استفاده از خوی معامله گری ترامپ، افغانستان را بار دیگر در نقطه کانونی سیاست خارجی ایالات متحده قرار دهند.
