مسعود پزشکیان و امامعلی رحمان؛ رؤسای جمهور ایران و تاجیکستان در دوشنبه درباره روابط دوجانبه، مسایل منطقهای، بحران افغانستان، مقابله با تروریسم و افراط‌گرایی، مبارزه با مواد مخدر و امنیت مرزها گفتگو کردند. در این میان، افغانستان از موضوعات محوری مذاکرات دو رییس جمهور بود؛ بحرانی که به ویژه پس از تحولات سیاسی بیش از سه سال پیش، به کانون مسایل منطقهای تبدیل شده و دغدغه‌های مشترک و مشابه را برای همه همسایگان و قدرت‌های منطقهای به وجود آورده است.
ایران و تاجیکستان شاید بیش از هر کشور همسایه دیگری نسبت به آنچه در افغانستان می‌گذرد، دغدغه داشته باشند و یکی از عمده‌ترین دلایل آن، تاثیر مستقیم مسایل افغانستان بر وضعیت داخلی دو کشور همسایه است.
اگرچه درباره وضعیت سیاسی حاکم بر افغانستان، دو کشور همسایه، شاید نگاه همسانی نداشته باشند؛ اما بدون شک، هم‌افزایی تلاش‌ها، مشارکت فعال در پلتفرم‌های منطقهای و راه‌اندازی محورهای مشترک تازه می‌تواند مواضع آن‌ها را به همدیگر نزدیک‌تر سازد و فرایند مواجهه معقول با پیامدهای بحران افغانستان را تسهیل کند.
مهاجرت‌های انبوه و گروهی، توسعه تروریسم و افراط‌گرایی، قاچاق انسان و مواد مخدر، رشد چشمگیر باندهای مافیایی و گروه‌های تبهکار و امنیت مرزها از عمده‌ترین مسایلی هستند که هم ایران و هم تاجیکستان نسبت به آن‌ها نگرانی دارند و مبدأ بسیاری از این مشکلات هنوزهم در بحران‌ها و بی‌ثباتی‌های سیاسی – امنیتی چندده ساله افغانستان نهفته است.
از جانب دیگر، تجربیات چند دهه اخیر به وضوح نشان می‌دهد که بسیاری از مشکلات ناشی از بی‌ثباتی در افغانستان، ابعاد منطقهای دارد و تقریبا بر همه کشورهای همسایه و منطقه به طور همسان و همزمان، تاثیر می‌گذارد؛ بنابراین، هیچ فرمول منحصر به فردی برای هریک از کشورها به منظور مواجهه با این بحران‌ها وجود ندارد؛ اما تردیدی نیست که تجمیع تلاش‌ها و هم‌افزایی قابلیت‌ها میان کشورهای متاثر از مسایل افغانستان، حتی اگر به حل همیشگی آن‌ها نیانجامد، دست‌کم رویارویی مؤثر با آن‌ها را تسریع و تسهیل خواهد کرد.
نکته دیگر این است که موکول‌کردن مواجهه با مشکلات افغانستان به قدرت‌های جهانی و بازیگران بین‌المللی نیز نتیجه عکس می‌دهد و بحران‌‌های متعدد این کشور را تشدید و تکثیر خواهد کرد؛ واقعیتی که در دوران اشغال ۲۰ ساله افغانستان توسط آمریکا و ناتو به وضوح تجربه شد و کشورهای همسایه و منطقه از جمله ایران و تاجیکستان، اکنون در حال تحمل هزینه‌های ناشی از حضور اشغالگرانه و خروج غیرمسئولانه قدرت‌های غربی از افغانستان در حوزه‌های گوناگون از رشد و توسعه تروریسم و افراط‌گرایی گرفته تا کشت و تولید قاچاق انبوه مواد مخدر، مهاجرت‌های گسترده، بی‌ثباتی‌های سیاسی، ناامنی‌های مرزی و… هستند.
در این میان، ایران در زمینه شناسایی راه‌های مواجهه با پیامدهای بحران افغانستان نسبت به بسیاری از کشورهای همسایه و بازیگران بزرگ منطقهای، پیشگام است؛ زیرا ایران تنها کشور منطقه است که تمام دستگاه‌های دولتی و امنیتی آن درگیر مسایل افغانستان هستند و بیش از هر کشور دیگری نیز با افغانستان اشتراکات تاریخی و تمدنی و فرهنگی و اقتصادی دارد و همین مسایل موجب شده که استراتژيست‌های جمهوری اسلامی در پی بی‌ثباتی سیاسی ناشی از سقوط نظام جمهوری و خروج نیروهای غربی از افغانستان، طرح‌های مبتکرانه‌ای را برای نقش‌آفرینی مسئولانه و مؤثر کشورهای منطقه در غیاب بازیگران بین‌المللی، ارائه و اجرایی کنند که یکی از آن‌ها تشکیل گروه تماس منطقهای بود؛ گروهی که طرح اولیه آن از سوی نماینده ویژه رییس جمهور ایران برای افغانستان در نشست فرمت مسکو ارائه و تصویب شد و نخستین نشست آن در تابستان ۱۴۰۲ در کابل با حضور طالبان برگزار گردید.
اگرچه در میانه راه، برخی بازیگران تلاش کردند تا این ابتکار را به نفع خود مصادره یا آن را تضعیف کنند؛ اما هنوزهم کمیته تماس منطقهای تنها خروجی واقعی فرمت‌ها و پلتفرم‌های منطقهای درباره بحران افغانستان است و به تازگی کشورهایی مانند هند نیز نسبت به پیوستن به آن ابراز تمایل کرده و روسیه نیز بر اهمیت حضور هند در این پلتفرم، تاکید کرده است.
به این ترتیب، تاجیکستان که درست به اندازه ایران نسبت به مسایل افغانستان، دغدغه و نگرانی دارد، می‌تواند یکی دیگر از اعضا و ا ضلاع پلتفرم گروه تماس منطقهای باشد و از جانب دیگر، از روابط گسترده ایران با طالبان به عنوان یک میانجی امین و قابل اعتماد برای حل مسایل خود و طرح مستقیم آن‌ها با حاکمان کنونی کابل، بهره‌مند شود.
