ذبیح الله مجاهد، سخنگوی حکومت سرپرست طالبان به تازگی گفته که افغانستان آماده مبادله زندانیان با آمریکا است؛ اما تاکنون این گفتگوها به نتیجه روشنی نرسیده و کاخ سفید حاضر نشده اتباع افغانستان را از زندان گوانتانامو در برابر آزادی زندانیان آمریکایی آزاد کند.
این اظهارات در حالی مطرح می شود که بحث تبادل زندانیان آمریکایی با طالبان در آخرین روزهای حکومت بایدن دوباره پررنگ شده است. در 14 نوامبر 2024 آمریکا پیشنهاد داده بود که این سه فرد با یکی از زندانیان طالبان در گوانتانامو به نام محمد رحیم مبادله شوند. سی ان ان نیز گزارش داده است راجر کاستنز، فرستاده ارشد آمریکا در روزهای اخیر در قطر یک پیشنهاد جدید و مهم به طالبان داده است که جزئیاتی در مورد آن تاکنون به بیرون درز نکرده است.
نیویورک تایمز نیز هفته گذشته گزارش داده بود ایالات متحده یک هفته پیش پیشنهاد جدیدی را به طالبان برای آزادی زندانیان آمریکایی ارائه کرده است. براساس این گزارش کاخ سفید درحال کار روی توافقی برای بازگرداندن آمریکایی ها در ازای آزادی محمد رحیم، یکی از افراد نزدیک به القاعده است که از سال 2008 در زندان گوانتانامو نگهداری می شود. هرچند دولت آمریکا اعلام کرده است که او یکی از دستیاران ارشد القاعده بوده؛ اما برخی می‌گویند که او تنها یک مترجم بوده و تهدیدی برای آمریکا محسوب نمی شود. با این حال اختلافات بر سر اینکه آیا او یک تهدید است یا خیر نیز وجود دارد.
از سوی دیگر، مسئله تبادل زندانیان بین آمریکا و طالبان به این دلیل پیچیده است که طالبان بازداشت محمودشاه حبیبی را انکار می‌کند؛ این درحالی است که دولت بایدن نیز حاضر نیست محمد رحیم را مبادله کند مگر اینکه طالبان نیز محمود حبیبی را به همراه دو زندانی دیگر آزاد کند.
طالبان به حضور دو آمریکایی در زندان های خود به نام رایان کوربت و جورج گلزمن اعتراف کرده است، اما این گروه نامی از محمودشاه حبیبی فردی که گفته می شود در حمله آمریکا به رهبر القاعده در سال 2022 در کابل نقش مهمی داشته نبرده است. فردی که بایدن آزادی محمد رحیم را مشروط به آزادی او کرده است.
سابقه تبادل زندانی میان آمریکا و طالبان
این نخستین بار نیست که میان طالبان و واشنگتن تبادل زندانیان صورت می گیرد. در آخرین مورد در سال 2022 مارک فریچس، یک آمریکایی در بند طالبان در نتیجه یک روند مذاکرات بسیار طولانی بین دولت ایالات متحده و طالبان آزاد شد. آزادی او در بدل رهایی بشیر نورزی، زندانی افغان که گفته می‌شود یکی از قاچاقچیان بزرگ مواد مخدر و از افراد نزدیک به طالبان است، صورت گرفت. پس از آزادی نورزی، سرپرست وزارت خارجه طالبان در یک کنفرانس مطبوعاتی اعلام کرد که این رویداد فصل جدیدی از روابط بین دوطرف خواهد بود. ماریک فریچس در اوایل سال 2020 توسط طالبان ربوده شده بود. بشیر نورزی نیز یک قاچاقچی هروئین که از سال 2008 در زندان بود.
پیش از این یک مورد از تبادل زندانیان میان آمریکا و طالبان در سال 2014 صورت گرفته بود. گروهبان بروگدال یک سرباز ارتش ایالات متحده بود که در ژوئن 2009 توسط شبکه حقانی در افغانستان دستگیر شد و نزدیک به 5 سال در زندان بود. این تبادل زندانی در 31 می 2014 در ازای آزادی پنج زندانی طالبان از گوانتانامو انجام شد.
دوراهی بایدن برای برگ برنده
دولت بایدن در آخرین روزهای خود در کاخ سفید درحالی در تلاش برای به نتیجه رساندن مذاکرات پیرامون آزادی زندانیان است که کارنامه ای غیرقابل دفاع و یا به عبارت دیگر انتقادبرانگیزی در مورد افغانستان دارد. خروج ناموفق و هرج و مرج گونه او از افغانستان تا همین روزهای آخر او در کاخ سفید نیز با انتقاد شدید به ویژه از سوی جمهوری‌خواهان مواجه بوده است.
از همین رو هرچند موفقیت برای آزادی زندانیان می‌تواند برای بایدن که تحت انتقاد شدید قانون‌گذاران به دلیل خروج پرهرج و مرج نیروهای تحت رهبری ایالات متحده از افغانستان در آگوست 2021 قرار گرفته از نظر سیاسی پیچده تر باشد؛ اما او در پی آن است تا آزادی گروگان ها را به جبران خروج آشفته از افغانستان در کارنامه سیاست خارجی خود حداقل در مورد افغانستان داشته باشد، اما اگر توافقی تا قبل از 20 ژانویه صورت نگیرد این امر برعهده دولت ترامپ خواهد بود.
زندانیان ابزار معامله طالبان با ترامپ؟
ترامپ فردی معامله‌گر است و این را طالبان به خوبی می دانند. داشتن تجربه خوشایند برای این گروه در یک معامله دیگر با ترامپ به نام توافقنامه دوحه منجر به آن شده که همزمان با نزدیک شدن مراسم تحلیف ترامپ، طالبان این مساله را برجسته کند. طالبان احتمالا تمایل دارند در این مورد بیشتر با ترامپ گفتگو کنند. از زمان انتخاب او به عنوان رئیس جمهور جدید آمریکا طالبان در سیگنال های متعدد به دنبال جلب نظر ترامپ هستند.
این در حالی است که معامله با ترامپ برای طالبان سودمندتر بوده است.
از سوی دیگر، تبادل زندانیان فراتر از آزادی صرف افراد اهمیت دارد. آنها اغلب به عنوان سکوی پرشی برای ایجاد کانال های دیپلماتیک و بازسازی اعتماد بین کشورهای دارای روابط تیره عمل می کنند. آزادی گروگان ها اغلب توسط دولت ها به عنوان یک تبلیغ استفاده می شود تا نشان دهند چقدر به شهروندان خود اهمیت می دهند. همچنین نشان می دهد که می توان از دیپلماسی به جای اقدام نظامی برای حل مناقشات استفاده کرد. احتمالا دولت بایدن در تلاش است با کسب این امتیاز حداقل یک نمره مثبت از خود در مورد افغانستان بگیرد.
این در حالی است که به نظر می رسد طالبان اکنون نیز از طریق دیپلماسی گروگان‌گیری به دنبال آن باشد تا روابط خود را با آمریکا از سر بگیرد. این گروه به تبادل زندانیان فراتر از یک آزادی صرف افراد مورد نظر توجه دارد. به ویژه آنکه اخیرا آنها همزمان با پیروزی ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری به دنبال بهبود روابط با آمریکا بوده اند.
