فراگیری علوم مدرن در افغانستان: حلال برای طالبان، حرام برای دیگران؟

به گزارش ایراف،به تازگی ویدیویی از ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی ارشد حکومت طالبان در شبکه‌های اجتماعی در حال همرسانی است که او در جریان سخنرانی در یک مدرسه دینی در کابل می‌گوید: «هرگز با علم نباید مخالفت کرد و علوم شرعی و علوم طبیعی برای هرجامعه اسلامی ضروری است.» او همچنین بر ضرورت یادگیری تکنولوژی برای مقابله با دشمنان تاکید می کند؛ اما مقامات ارشد طالبان در حالی بر ضرورت یادگیری علوم جدید برای مقابله با دشمنان و بی نیازی از دیگران تاکید می کنند که رهبری طالبان دیدگاه مخالف یا به عبارتی اولویت دیگری برای بخش آموزش افغانستان دارد. 

مدارس دینی حافظ منافع طالبان؟ 

با بازگشت طالبان به قدرت این گروه در روندی شتابان و با دستی باز نهادهای مذهبی را در افغانستان گسترش داد. با شروع سال تحصیلی ۱۴۰۱ هبت الله آخوندزاده حکم ایجاد «مدارس جهادی» را صادر کرد. طبق این فرمان برای هر ولایت افغانستان یک مدرسه جهادی در نظر گرفته شد؛ حکمی که سریعا اجرایی شد؛ به طوری که اولین مدرسه در منطقه پلچرخی کابل ایجاد شد. در پایان همین سال، وزارت آموزش طالبان اعلام کرد که در همه ولایات یک «مدرسه جهادی» ایجاد خواهد شد. 

شتاب طالبان برای گسترش نهادهای آموزشی مذهبی و منحصرا «مدارس جهادی» یک ماه بعد از بازگشت این گروه به قدرت خود را نشان داد. در سپتامبر ۲۰۲۱ دبیرستان کشاورزی در ولایت فراه در غرب افغانستان جای خود را به یک «مدرسه جهادی» داد. نهاد فنی ولایت تخار نیز که در رشته های تخصصی چون مهندسی ساختمان، برق، مکانیک و کامپیوتر آموزش می داد به یک «مدرسه جهادی» تبدیل شد. این روند به دیگر ولایات افغانستان نیز کشیده شد. دبیرستان فنی قندهار و دبیرستان ببرک خان زدران در گردیز از دیگر مراکزی بودند که به «مدرسه جهادی» تغییر چهره دادند. دبیرستان عبدالحی حبیبی نیز که یکی از مدرن ترین و معتبرترین مدارس دولتی در جنوب شرق افغانستان به شمار می رفت به «مدرسه جهادی» تغییر کاربری داد. 

در ژوئن ۲۰۲۲ طالبان دفتر تلویزیون خصوصی میترا را در مزار شریف به مدرسه تبدیل کردند که در آن ۱۰۰۰ دانش آموز آموزش می بینند. 

در ادامه این سیاست، طالبان ساخت یک مدرسه دینی در هر ولایت با ظرفیت 1000 نفر و سه مدرسه دینی در شهرستان‌ها را با هدف آگاهی از علوم دینی در دستورکار خود قرار داده است. وزارت آموزش طالبان پیشتر اعلام کرده بود که شمار مدارس دینی در سراسر افغانستان به بیش از ۲۱ هزار مدرسه رسیده است. وزارت آموزش طالبان همچنین در اواخر سال گذشته گزارش داد که در جریان سه ماه گذشته (اکتبر، نوامبر و دسامبر) 26 مدرسه دینی را ساخته یا بازسازی کرده است. این مدارس که در ولایات بلخ، پکتیکا، پکتیا، سرپل؛ کاپیسا، فراه و بدخشان واقع شده نزدیک به 80 میلیون افغانی (بیش از 1.1 میلیون دلار) هزینه داشته است.

افزون بر ساخت این مدارس، گزارش هایی نیز از برگزاری آزمون‌های مختلف دینی در مناطق مختلف افغانستان با محتوای «امارت شناسی» و موضوعات مشابه منتشر می شود. در تازه ترین مورد وزارت تحصیلات عالی طالبان اعلام کرد که ۲۶ هزار طلبه علوم مذهبی از نقاط مختلف افغانستان در یک آزمون شش روزه دینی شرکت کرده اند.

این روند نشان از آن دارد که برخلاف سیاست های سختگیرانه طالبان در بخش آموزش مدرن و قوانین محدودکننده در آموزش در مدارس معمولی، مدارس دینی جایگاه ویژه‌ای برای طالبان و رهبری آن دارد؛ امری که ناظران آن را در راستای حفظ منافع و بقای نظام طالبان توصیف می کنند. 

علوم مدرن برای طلبه دینی حلال و برای دیگران حرام 

اما در میانه تلاش های طالبان برای ترویج و تعمیق ایدئولوژی خود از طریق گسترش مدارس مذهبی، تاکید بر فراگیری علوم مدرن در این مدارس نشان از آماده سازی طالبان برای پرورش نیروهایی است که تا سال‌های سال حافظ و پاسدار نظام آن‌ها باشند.

به عبارت دیگر، این اظهارنظرهای مقامات طالبان نشان می دهد که فراگیری علوم مدرن برای طلبه و دانش آموزان مدارس مذهبی حلال اما برای دیگران حرام است. عبدالکبیر، سرپرست جدید وزارت امور مهاجرین طالبان چندی پیش در جریان فارغ التحصیلی دانش آموزان یک مدرسه مذهبی گفته بود که شاگردان مدارس مذهبی باید در کنار تعلیمات دینی، به دانش و اصول اداری خود نیز مجهز شده و علوم روز را فرابگیرند.

به این افراد که قرار است بعدا در ادارات طالبان جذب و گماشته شوند مداوم توصیه می شود که برای پیشبرد امور و بی نیازی از دیگران، فراگیری علوم مدرن را فراموش نکنند. این در حالی است که طالبان از زمان تصرف قدرت تاکنون برای حفظ نظام و ترویج ایدئولوژی و القا و همه گیری آموزه‌های خود دست به تغییراتی در محتوای درسی کتاب‌های آموزشی مدارس غیردینی زده اند. طالبان در جریان بیش از سه سال گذشته محتوای کتاب های درسی از کلاس 1 تا 12 را تغییر داده‌اند.

به نظر می‌رسد که طالبان به دنبال آن هستند که با گسترش مدارس دینی و پرورش نیرو در راستای تقویت ایدئولوژی خود در بعد عملی نیز نیروی آموزش دیده ای را برای مدیریت نظام سیاسی مطلوب خود مهیا کنند. چنانچه با بازگشت طالبان به قدرت، رهبر مدرسه دارلعلوم حقانی در پاکستان که به «دانشگاه جهاد» معروف است در مصاحبه با روزنامه نیویورک تایمز گفت که افتخار می کند دانش آموزان این مدرسه، وزیر هستند و مناصب بالایی در حکومت طالبان دارند.

گفتنی است که در این مدرسه علاوه بر علوم دینی، علوم فنی و تجربی چون ریاضی، کامپیوتر و حتی زبان انگلیسی هم تدریس می شد و نقش پررنگی در تربیت مقامات کنونی طالبان داشته است.