دوئل لوله‌ها؛ مسابقه گازی ایران، روسیه و ترکمنستان به مقصد هند

به گزارش ایراف، هند به عنوان سومین واردکننده نفت جهان که 85 درصد نفت و 40 درصد از گاز طبیعی جهان را وارد می‌کند هم‌اکنون در خصوص واردات گاز از ترکمنستان دچار تردید شده است.

این مسئله موجب شده که علیرغم اینکه ترکمنستان سعی دارد تا خط انتقال گاز تاپی را هرچه سریع‌تر احداث کند، اما هنوز هند به این پروژه با تردید می نگرد و مذاکرات هند و ترکمنستان به منظور احداث این خط نیز نتیجه‌بخش نبوده است.

احداث خط انتقال گاز تاپی در افغانستان

سخنگوی وزارت انرژی و آب افغانستان در جدیدترین اظهارات خود در خصوص احداث خط انتقال گاز تاپی گفته است: تمام تجهیزات و خطوط لوله مورد نیاز این طرح وارد افغانستان شده و 3.5 کیلومتر دیگر از مسیر خط لوله تاپی برای نصب آماده شده است.

همایون افغان گفت: در حال حاضر پروژه تاپی طبق برنامه پیش می رود و تا امروز 2.9 کیلومتر خط لوله احداث و جوشکاری شده و تقریباً 3.4 کیلومتر مسیر آماده شده است و تلاش برای تملک اموال نیز در حال انجام است.

اگرچه گاز وارداتی از ترکمنستان برای افغانستان حیاتی به شمار می رود و این کشور سعی دارد هرچه سریع‌تر این خط لوله در افغانستان احداث و تکمیل شود، اما پروژه تاپی فقط محدود به افغانستان نیست و گاز این کشور باید به هند برسد تا این خط وظیفه خود را انجام دهد.

با این حال، مسئولان هند اعلام کرده اند که اولا گاز ترکمنستان کیفیت بالایی ندارد و در ثانی، منبع مطمئن تامین انرژی به شمار نمی رود. به همین دلیل این کشور اعلام کرده است که روسیه باید به این خط بپیوندد و گاز روسیه نیز به هند برسد.

تعاملات انرژی هند و روسیه

واردات نفت خام از روسیه به هند، نسبت اندکی از کل واردات این کشور را تشکیل می دهد. طی ماه دسامبر 2021 از دو کشور روسیه و قزاقستان روزانه 64000 بشکه نفت به هند صادر شده که 1.4درصد واردات این کشور را شامل می‌شود. چند شرکت و کنسرسیوم هندی، توافقاتی را برای استخراج یا واردات نفت و گاز از روسیه امضا کرده اند که به برخی موارد آن اشاره می‌شود:

– شرکت نفت هند (IOC) فوریه 2020 با شرکت Rosneft روسیه برای واردات سالانه 2 میلیون تن نفت به توافق رسید، اما عملا به دلیل هزینه بالای حمل، مقادیر کمتری واردات صورت گرفت.

– سال 2016 کنسرسیوم هندی شامل شرکت نفت هند(IOC)، شرکت ملی نفت و گاز(ONGC)، نفت هند (Oil India Ltd) و بهارات(Bharat) مجموعاً 49.9 درصد سهام توسعه یک میدان نفت و میعانات در شرکت نفتی زیرمجموعه Vankorneft روسیه را در منطقه کراسنویارسک خریداری کردند.

– یک کنسرسیوم دیگر هند شامل شرکت نفت هند (IOC)، نفت هند(Oil India) و بهارات 29.9 درصد سهام شرکت نفتی Taas Yuryakh روسیه را دارند که در میادین مشترک با روس‌نفت و BP همکاری دارد.

– شرکت ملی نفت و گاز (ONGC) در سال 2001 اقدام به خرید 20 درصد سهام پروژه ساخالین-1 کرد که با “روس نفت”، “اگزون موبیل” و شرکت ژاپنی “سودکو” شریک است.

– شرکت Rosneft روسیه در قالب یک کنسرسیون 49 درصد سهام شرکت نفتی Essar Oil هند را از 2017 در اختیار گرفت و نام آن به Nayara Energy تغییر یافت، اما 20 درصد سهام شرکت روسی نیز در اختیار BP انگلیس است و ظاهراً غول نفتی انگلیسی قصد دارد این سهام را واگذار کند. این مساله شرکت هندی را در خصوص چشم انداز طرح های توسعه خود نگران کرده است.

شرکت گاز Gail هند یک قرارداد 20 ساله با Gazprom روسیه برای واردات سالانه 2.85 میلیون تن LNG منعقد کرده که 10درصد واردات شرکت هندی را تامین می‌کند و اولین محموله خود را در اکتبر 2021 تحویل گرفته است.

اما همه این توافقات و زمینه‌های همکاری نفتی، ممکن است تحت تاثیر تحولات اخیر منطقه ای قرار بگیرد. کما این که شرکت نفت هند (IOC) از 28 فوریه 2022 اعلام کرد که دیگر محموله‌های نفت خام از روسیه را به دلیل ریسک حمل و واردات آن، با شرایط تحویل FOB خریداری نخواهد کرد.

هرچند افزایش بهای جهانی حامل های انرژی، صرفه همکاری در پروژه‌های نفتی را افزایش می دهد، اما مخاطرات امنیتی و سیاسی به وجودآمده ناشی از جنگ روسیه و اوکراین و متعاقباً تحریم‌های فزاینده و احتمالا دنباله دار آمریکا و متحدانش علیه صنعت نفت روسیه، به علاوه هزینه بالای حمل از مسیر اقیانوس آرام به اقیانوس هند و بنادر این کشور نسبت به سایر مبادی صادرات انرژی، چشم انداز ادامه واردات نفت و گاز هند از روسیه را با ابهام مواجه ساخته است.

طبق برنامه ریزی بلندمدت دولت، تولید ناخالص داخلی (GDP) هند باید از 7/2 تریلیون دلار کنونی باید به 5 تریلیون دلار تا سال 2025 میلادی برسد تا پس از آمریکا، چین و ژاپن، در رتبه چهارمین اقتصاد بزرگ جهان قرار گیرد. این در حالی است که برخی تحلیلگران تحقق این هدف را مستلزم رشد اقتصادی سالانه 9 درصد به مدت 7 سال مستمر می‌دانند.

مسئله جدی هند در خصوص گاز همانطور که گفته شد نبود امنیت انرژی در ترکمنستان است و سوای این مورد تامین امنیت خط لوله نیز یکی از موارد جدی است که هند به دنبال آن است.

بارها رسانه های مختلف اعلام کرده اند که ممکن است امنیت این خط به خطر بیفتد که در نتیجه امنیت انرژی در هند نیز دچار مشکل خواهد شد.

با این حال، مسئولان هند و افغانستان بارها در این باره بحث و گفتگو کرده اند، اما هنوز در این خصوص به نتیجه نرسیده اند.

ایران و روسیه، هند به دنبال گاز مطمئن

هندی ها نیم نگاهی نیز به خط صادرات گاز ایران موسوم به ای پی دارند. هرچند که این خط هنوز در خاک پاکستان بدون نتیجه رها شده است، اما طرف ایرانی بارها به هند پیشنهاد داده است که خط لوله جداگانه ای می تواند گاز را از طریق دریا به هند برساند و عملا با این کار پاکستان دور زده خواهد شد.

هرچند که هندی ها با توجه به مصرف بالای گاز در ایران نسبت به انتقال پایدار این گاز دچار تردید هستند، اما نکته جالب توجه این است که روسیه اعلام کرده است با توجه به شبکه وسیع انتقال گاز که در ایران وجود دارد می تواند گاز را از ایران سوآپ کند. به همین دلیل هندی ها به طور جدی تر به این مسئله نگاه می کنند و این نگاه احتمالا خط انتقال گاز تاپی را با شکست مواجه کند.

مهران امیرمعینی، مدیرعامل اسبق شرکت صادرات گاز ایران در این خصوص می گوید هندی‌ها به شدت مخالف تامین نیاز گازی خود از مسیر پاکستان هستند به همین دلیل به دنبال خط لوله مستقیم از ایران اند و آنها به دلیل تنش‌هایی که بین دهلی و اسلام‌آباد وجود دارد هیچ تمایلی به اجرای پروژه و دریافت گاز از پاکستان ندارند، ضمن اینکه بعید است خط لوله ایران-پاکستان به سمت هند توسعه داده شود. در مورد صادرات تا چین شاید بتوان فکر کرد، ولی اجرای خط لوله زمینی و آن هم از مسیر پاکستان تا هند بسیار بعید است.

مدیر عامل پیشین شرکت ملی صادرات گاز ایران گفت: بحث صادرات مستقیم به هند را می‌توانیم از مسیر دریا دنبال کنیم البته آب‌های بین‌المللی اقیانوس هند عمیق است بنابراین هزینه‌ها را بالا می‌برد، اما می‌توان از طریق ال‌ان‌جی و حتی سی‌ان‌جی صادرات داشته باشیم، اکنون تکنولوژی ساخت کشتی‌های سی‌ان‌جی‌بر توسعه پیدا کرده و می‌تواند به عنوان جایگزین خط لوله مطرح باشد، البته بحث مهم مشکل تحریم است.

به گفته این کارشناس انرژی، چالش کشتی‌های حمل سی‌ان‌جی برای کشور ما کمتر از ال‌ان‌جی است چون تبدیل و مایع‌سازی گاز طبیعی لیسانس خاص خود را نیاز دارد که دانش آن در اختیار آمریکا و اروپا است. به عبارت دیگر تحریم‌ها کار را سخت می‌کند هرچند تحریم روی دسترسی به کشتی‌های سی‌ان‌جی‌بر هم تاثیر دارد.

امیرمعینی گفت: ما در هر صورت باید روی سی‌ان‌جی و ال‌ان‌جی و صادرات آنها سرمایه‌گذاری کنیم چون امکان صادرات آن‌ها به هر نقطه‌ای از دنیا میسر و راحت‌تر از خط لوله است و همواره بازار خاص خود را دارند و از این بابت نگرانی وجود ندارد، اما به عنوان یک بازار بزرگ و دست‌یافتنی ابتدا باید به سمت مذاکره با هند هم برویم. ضمن اینکه این نکته مهم را در نظر داشته باشیم که پروژه‌های گاز، زمان‌بر است و از زمان استارت تا رسیدن به مرحله صادرات حداقل ۵ سال طول می‌کشد بنابراین نباید فرصت را از دست بدهیم.

وی با اشاره به اولویت استفاده از خط لوله یا ال‌ان‌جی و سی‌ان‌جی تصریح کرد: خط لوله با مسافت ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ کیلومتر صرفه اقتصادی دارد. سی‌ان‌جی نیز ۱۰۰۰ کیلومتر به بالا صرفه دارد، اما نکته مهم بحث قیمت‌ها است، اصولا قیمت بین‌المللی ملاک است، هر قدر هزینه صرفه‌جویی شود پروژه به اجرا نزدیک‌تر می‌شود که این امکان در کشور ما بعید است، چون تحریم هستیم و در نتیجه هزینه‌ها افزایش می‌یابد.

این کارشناس ارشد حوزه انرژی خاطرنشان کرد: در مطالعاتی که چند سال گذشته انجام شده استفاده از کشتی‌های سی‌ان‌جی‌بر توجیه داشته است اگر قیمت گاز بیش از ۵ تا ۶ دلار( BTU) باشد و یا ۱۸ تا ۲۰ سنت هر متر مکعب باشد، توجیه داشت، البته در حال حاضر هزینه پروژه‌ها افزایش پیدا کرده چون در دنیا تورم شکل گرفته و این تورم در اروپا و آمریکا هم وجود دارد بنابراین باید مطالعه جدیدی انجام شود و قیمت‌ها به نوعی که هزینه‌ها را پوشش می‌دهد باید در نظر گرفته شود. نتیجه اینکه امروز باید تمامی طرح‌ها مرود مطالعه و ارزیابی مجدد قرار گیرد.