استقلال از پاکستان، استقبال از دیگران؛ سیاست منطقه‌ای طالبان به کدام سو می‌رود؟

امیرخان متقی، سرپرست وزارت خارجه طالبان در جریان سفر خود به امارات متحده عربی با ویکرام مصری، معاون وزارت خارجه هند دیدار کرد. در این دیدار که نخستین ملاقات بین دهلی و کابل در سطح بلند بود دوطرف در مورد کمک های بشردوستانه و وضعیت امنیتی گفتگو کردند. در این دیدار سرپرست وزارت خارجه طالبان به هند اطمینان داد که خاک افغانستان هیچ تهدیدی برای این کشور نخواهد بود.

پس از این دیدار وزارت خارجه افغانستان در بیانیه ای گفت «در راستای سیاست خارجی متعادل و متمرکز بر اقتصاد افغانستان، امارت اسلامی (حکومت طالبان) قصد دارد روابط سیاسی و اقتصادی با هند را به عنوان یک شریک مهم منطقه‌ای و اقتصادی تقویت کند.»

وزارت خارجه هند نیز پس از این نشست گفت که دهلی در حال بررسی مشارکت در پروژه های توسعه ای افغانستان و تقویت روابط تجاری است. هرچند اقتصاد، محور اصلی این گفتگو را تشکیل می داد؛ اما این دیدار درست همزمان با بالاگرفتن تنش های سیاسی میان کابل و اسلام آباد حامل پیام های سیاسی نیز بود.

استقلال از پاکستان؟

از زمان بازگشت طالبان به قدرت، رویکرد هند در تعامل با طالبان تدریجی و عمدتا بر ارائه کمک های بشردوستانه متمرکز بوده است؛ اما این نشست، نشانگر تغییرات احتمالی به سمت تعاملات دیپلماتیک بیشتر است.

از زمان سقوط کابل در سال 2021 هند ابتدا تعامل خود با طالبان را قطع کرد؛ اما بعدتر به تغییر آرام رویه در برابر طالبان روی آورد. در سال 2022 جی پی سینگ، دبیر مشترک پاکستان، افغانستان و ایران در وزارت امور خارجه هند با رهبران کلیدی طالبان ملاقات کرد. از آن زمان، سینگ و مقامات طالبان چهار دیدار داشتند. هرچند روابط دو کشور بیشتر در حوزه کمک های بشردوستانه خلاصه می شد و سفارت دهلی نو نیز توسط مقامات سطح پایین مدیریت شد؛ اما به نظر می‌رسید که گام های محتاطانه هند به سمت طالبان به فراتر از کمک‌های بشردوستانه تغییر مسیر خواهد داد. تغییری آرام که کابل انتظار دارد روند آن با سرعت بیشتری طی شود؛ به طوری که روزنامه هندی ساندی گاردین در آذرماه سال جاری در مقاله ای از تمایل فزاینده طالبان برای روابط بیشتر با هند نوشت.

در این مقاله آمده بود که حکومت سرپرست طالبان برای نشان دادن چگونگی پیشرفت در روابط دهلی و کابل، مجموعه ای از نام ها را برای دفاتر دیپلماتیک خود در دهلی توصیه کرده است که در این بین نام نجیب شاهین، پسر سهیل شاهین؛ یکی از مقامات طالبان دیده می‌شود که در حال حاضر سفیر طالبان در دوحه است. در ادامه این گزارش آمده که اعزام احتمالی نجیب به دهلی نشان می دهد که دولت طالبان چقدر دهلی را مهم می بیند.

افزون بر این مقامات بلندپایه دولتی مستقر در کابل نیز به این روزنامه گفته بودند که دولت هند باید قوی و سریع برای تقویت روابط دیپلماتیک با افغانستان حرکت کند. به گفته آنها این زمان ایده آل برای رسمی کردن چنین روابطی است، زیرا تقویت روابط خوب با افغانستان به هند اجازه می دهد تا در توسعه زیرساخت ها در آنجا مشارکت کند و حمایت افغانستان را در سیاست بین المللی تضمین کند. به گفته این منابع این استراتژی برای هند در منطقه مفید خواهد بود؛ زیرا می‌تواند نفوذ پاکستان را در افغانستان تضعیف کند.

اما جلب حمایت و کسب اعتماد دهلی برای طالبان جدا از اینکه به هدف کنشگری حاکمان کابل در منطقه کمک می کند این پیام پنهان را نیز به اسلام آباد می‌فرستئ که طالبان اکنون در سیاست های خود مستقلانه رفتار می کند و دیگر فرمانبردار سیاست های اسلام آباد نیست.

طالبان از زمان پیدایش خود برچسب وابستگی به اسلام آباد را با خود حمل می کنند، اما تغییر رویه این گروه پس از کنترل قدرت در 2021 در برابر پاکستان نشان داد که طالبان در قامت حکومت سرپرست نمی‌خواهد تنها برای اهداف خود به یک بازیگر در منطقه اکتفا کند.

مقامات کنونی افغانستان دریافتند که نیل به اهداف منطقه ای و جهانی آن‌ها در گرو گسترش روابط دیپلماتیک با دیگر بازیگران بین المللی حتی مخالفین خود است.

همانطور که گفته شد این دیدار درحالی صورت گرفت که روابط طالبان و پاکستان به ویژه پس از درگیری های اخیر مرزی پرتنش و تیره تر از قبل شده است. حمله هوایی پاکستان در اواخر دسامبر 2024 تنش ها میان دو کشور را تشدید کرد و سال 2024 را با افزایش تنش ها میان اسلام آباد و کابل به پایان برد. در این میان، هند با یک هفته تاخیر تنها کشوری بود که این حمله را شدیدا محکوم کرد و گفت که پاکستان عادت دارد برای مشکلات داخلی خود همسایگان خود را مقصر بداند.

در واکنش به این دیدار، حسین حقانی، سفیر پیشین پاکستان در واشنگتن اما این ملاقات را درسی برای پاکستان توصیف کرد. او گفت که این دیدار باید درسی برای طراحان پاکستانی باشد که فکر می کردند حاکمیت طالبان در افغانستان به پاکستان کمک می کند تا هند را از افغانستان بیرون کند یا به نفوذ این کشور پایان دهد. این دیدار بالاترین سطح تعامل هند با طالبان از زمانی بوده است که این گروه قدرت را به دست گرفته اند.

باید گفت که به نظر می رسد که روابط سرد طالبان و اسلام آباد که زمانی که تیرگی این روابط دوراز انتظار بوده است اکنون به نفع کشورهایی شده است که دوستی آن‌ها با طالبان نیز چندان متصور نبود. شکاف بین این دو متحد اکنون پای بازیگرانی را به صحنه رقابت برای تحت فشار قرار دادن دیگری گشوده است که روزگاری شمشیر دشمنی بر روی یکدیگر کشیده بودند. امری که مصداق این گذاره است که هیچ دوست یا دشمن دائمی وجود ندارد.

اما اکنون در حالی که به نظر می رسد دوستی دوباره طالبان و اسلام آباد غیرممکن به نظر می رسد این شکاف فرصت‌هایی را برای دهلی نو ایجاد کرده است. در حالی که دهلی دیگر از روابط با کابل خجالت نمی کشد، تمایل و اشتیاق طالبان نیز برای گسترش تعاملات دیپلماتیک و پیدا کردن متحدان منطقه ای منجر به آن شده است که اسلام آباد به حاشیه سیاست های کابل برود. در واقع طالبان با هدف پیدا کردن متحدان منطقه ای چنانچه که روابط کابل با چین و روسیه در سطح بالایی قرار دارد و کشورهای آسیای مرکزی تعامل را بر تقابل ترجیح داده اند نشان می دهد که سودای یافتن متحدان منطقه ای عاملی است بر رویگردانی کابل از اسلام آباد. طالبان دریافته است که به موازات گسترش روابط با کشورهای مختلف می‌تواند اهرم فشار خود بر اسلام آباد را نیز افزایش دهد و به بازیگری با کنشگری موثر در حداقل در منطقه اطراف خود تبدیل شود.