کریدور واخان حاصل سیاست استعماری بریتانیا

به گزارش ایراف، بخش اردوی صدای آمریکا در مقاله ای به اهمیت کریدور واخان که اخیرا به نقطه اختلاف میان افغانستان و پاکستان مبدل شده پرداخته است.

در ابتدای این مقاله آمده است که کریدور واخان یک گذرگاه زمینی در افغانستان است که از منطقه اشکاشم ولایت بدخشان در شمال افغانستان آغاز می شود.این نوار زمینی با طول 350 کیلومتر و با عرض 16 کیلومتر افغانستان را همسایه چین کرده است.این کمربند درواقع برای قطع شبه قاره هند از آسیای مرکزی ایجاد شد که دلایل تاریخی خاص خود را داشت.

براساس گزارش سال 2022 ریاست آمار افغانستان جمعیت واخان بیش از 17 هزارنفر است. اکثریت این جامعه را واخی اسماعیلی ها تشکیل می دهند و تعداد کمی از قیرقیزهای سنی نیز در این منطقه حضور دارند. در زمان ورود روسیه و بریتانیا در قرن نوزدهم در منطقه، واخان یک ایالت نیمه خودمختار بود که تابع دولت ها و امپراتوری های بدخشان و چین باقی ماند.

اما امروز کریدور واخان به دلیل تنش های مرزی پاکستان و حکومت طالبان در افغانستان به مرکز توجه تبدیل شده است.

خط دیورند و واخان

در ادامه این مقاله آمده است که در قرن نوزدهم دو قدرت عمده نواستعماری در منطقه، روسیه و بریتانیای کبیر در ایجاد هژمونی خود در مناطق آسیای مرکزی، افغانستان و تبت فعال بودند. از این بازی قدرت در منطقه به عنوان بازی بزرگ یاد می شود.

تا سال 1865،روسیه قلمرو ترکستان را فتح کرد که شامل منطقه وسیع آسیای مرکزی بود که شامل کشورهای امروزی تاجیکستان، قرقیزستان، قزاقستان، ترکمنستان و ازبکستان بود. در همین حال، پس از شکست شورش 1857، امپراتوری بریتانیا به سرعت جای پای خود را در هند باز کرده بود و چشم به افغانستان دوخته بود.

در همین دوره، پس از ادامه جنگ قدرت، امیر عبدالرحمن در سال 1880 با تهدیدهای روسیه، امپراتوری بزرگ زمان در همسایگی خود، حاکم افغانستان شد.

پیش از این، در جنگ دوم انگلیس و افغانستان بین افغانستان و بریتانیا بین سال های 1878 تا 1880 میلادی، شیرعلی عموی امیر عبدالرحمن تلاش کرد از روسیه کمک بگیرد.

شیرعلی پس از شکست این تلاش، قدرت را به پسرش یعقوب سپرد. یعقوب در سال 1879 معاهده گندمک را امضا کرد تا از اشغال کل کشور بریتانیا جلوگیری کند. در این قرارداد، اختیارات کامل بریتانیا بر امور خارجی افغانستان به رسمیت شناخته شد.

مخالفت شدیدی با این توافق در افغانستان وجود داشت که نتیجه آن این بود که محمد یعقوب مجبور به کناره گیری و حاکم شدن امیر عبدالرحمن بر افغانستان شد.

بر اساس کتاب «افغانستان در یک کلام» نوشته آماندا رورابک که تاریخ مختصری از افغانستان را گردآوری کرده است، روسیه تقسیم و هرج و مرج در افغانستان را برای خود مطلوب می‌دانست. اما امیر عبدالرحمن برای تسلط بر اوضاع داخلی کشور به منابع و سلاح های مورد نیاز بریتانیا وابسته بود.

پس از اجبارهای امیر عبدالرحمن و استقرار تفوق بر امور خارجی افغانستان، انگلیس به دو هدف عمده خود در منطقه دست یافت.

به گفته مورخان، بریتانیا می خواست یک «منطقه حائل» قوی در برابر رقیب خود روسیه در منطقه در قالب افغانستان ایجاد کند. هدف از ایجاد این منطقه حائل، تعریف منطقه ای بود که فاصله بین دو نیروی رقیب را حفظ کند. اما پیش از آن بریتانیا نیز می خواست مناطق مرزی هند و افغانستان را مشخص کند.

بریتانیا به امیر عبدالرحمن پیشنهاد افزایش کمک های سالانه در ازای تعیین مرزها را داد. رد این پیشنهاد برای عبدالرحمن در شرایط آن زمان ممکن نبود.
دیورند مورتیمر، وزیر امور خارجه هند در زمان بریتانیا و امیر عبدالرحمن در 12 نوامبر 1893 در کابل قراردادی به نام موافقتنامه خط دیورند امضا کردند. بر اساس این قرارداد، خطی ترسیم شد که بسیاری از جمعیت پشتون ساکن در هر دو طرف را تقسیم کرد.

به دنبال این توافق، کمیسیون مشترک مرزی بریتانیا و روسیه، مرزهای شمال افغانستان را تعیین کرد و تصمیم گرفت در اینجا نیز یک منطقه حائل ایجاد کند تا شبه قاره از مناطق تحت کنترل روسیه در آسیای مرکزی دور بماند. برای ایجاد این منطقه حائل، کمربند واخان در سال 96-1895 در مرز شمال افغانستان به امیر عبدالرحمن واگذار شد.پیش از این، منطقه واخان یک ایالت کوچک تحت حکومت بدخشان و سلسله چین بود.

عبدالرحمن در ابتدا علاقه ای به افزودن این منطقه به افغانستان نداشت، اما به دلیل کمک های اضافی سالانه 50 هزار روپیه از بریتانیا، با تصاحب این منطقه موافقت کرد.

بدین ترتیب واخان نیز بخشی از خط دیورند به طول حدود 2640 کیلومتر شد که افغانستان را از پاکستان جدا می کند.

چرا اظهارات تند در مورد واخان؟

مقاله در ادامه می افزاید تنش ها بین دولت طالبان افغانستان و اسلام آباد از دسامبرسال گذشته در حملات هوایی پاکستان در پکتیکا در داخل افغانستان تشدید شده است.

پاکستان این اقدام را تایید نکرده است. اما بر اساس گزارش های رسانه ای در مورد منابع امنیتی، پاکستان در این عملیات مخفیگاه های ادعایی تحریک طالبان پاکستان را هدف قرار داده است.

با این حال، طالبان افغانستان اعلام کرده بود که حدود 50 غیرنظامی از جمله کودکان و زنان در این حمله در پکتیکا کشته شده اند.

از زمان این عملیات، گزارش هایی مبنی بر درگیری و تنش در مرزهای پاکستان و افغانستان منتشر شده است. همچنین شایعاتی در شبکه های اجتماعی مبنی بر آغاز آمادگی پاکستان برای اشغال کریدور واخان آغاز شده است. مقامات طالبان نه تنها این گزارش ها را رد کردند، بلکه به شدت به آنها واکنش نشان دادند.

شیرمحمد عباس ساتناکزی، معاون وزیر امور خارجه حکومت طالبان در کابل، در پستی از پاکستان انتقاد کرد و گفت که به دلیل بی ثباتی داخلی و اقتصادی، امکان آغاز جنگ جدید برای پاکستان وجود ندارد.

در یکی از پست‌های خود در شبکه اجتماعی  ایکس گفت که کارنامه ارتش پاکستان بد است. آنها بخش شرقی بنگلادش کنونی را در جنگ 1971 از دست دادند و 93000 سربازشان تسلیم شدند که بزرگترین تسلیم در تاریخ مدرن است.

بعد استراتژیک مهم تر از اهمیت تاریخی

اما به گفته ناظران، اهمیت ژئوپلیتیک کریدور واخان بیش از اهمیت تاریخی آن است.این کوتاه ترین مسیر بین پاکستان و تاجیکستان است و مسیر مستقیم پاکستان به آسیای مرکزی را فراهم می کند. در پاکستان، طرح هایی برای دسترسی به آسیای مرکزی از چیترال از طریق واخان در دست بررسی است. به همین ترتیب، کریدور واخان یک مسیر مستقیم به افغانستان را برای چین فراهم می کند.

این در حالی است که حکومت طالبان افغانستان از ایجاد مسیر یا کریدور مستقیم میان پاکستان و تاجیکستان از طریق واخان حمایت نکرده و چنین پروژه ای را تهدیدی برای اهمیت استراتژیک خود در منطقه می داند.