نورالله نوری سرپرست وزارت امور مرزی طالبان در سفری به ولایت تخار روابط طالبان با تاجیکستان را «حسنه» توصیف کرد. این دومین مقام این گروه است که طی روزهای اخیر روابط با تاجیکستان را «خوب» عنوان می کند. پیش از این عبدالکبیر، معاون سیاسی نخست وزیر طالبان اعلام کرد این گروه در رابطه با تاجیکستان به پیشرفت در بهبود روابط دست یافته است. او گفت علیرغم آنکه سفارت افغانستان در تاجیکستان هنوز به طالبان واگذار نشده است اما روابط تجاری دو کشور در سطح گسترده ای برقرار است و گذرگاه شیرخان بندر بر روی تجار دو کشور باز است.
طالبان درحالی از روابط حسنه با دوشنبه یاد می کنند که همزمان با تنش های مرزی و بن بست سیاسی روابط کابل و اسلام آباد، عاصم ملک رئیس ای اس آی پاکستان به دوشنبه سفر کرد. بسیاری از ناظران این سفر را در میانه تنش های دو همسایه به دلیل جلب حمایت گروه های مخالف طالبان ازجمله «جبهه مقاومت ملی افغانستان» و تاجیک ها و ازبیک های افغانستان توصیف کردند.
احمد سعیدی، سفیر سابق افغانستان در پاکستان در گفتگوی اختصاصی با ایراف گفت:«مقامات پاکستانی و استخبارات پاکستان به این نتیجه رسیده اند که طی چهار دهه روابط در افغانستان تنها با پشتون ها رابطه داشته اند و با تاجیک ها و ازبک ها رابطه نداشته اند.اکنون ارتش پاکستان به این نتیجه رسیده است که باید روابط را با تاجیک ها و جبهه مقاومت برقرار و نشان دهند که تنها به پشتون ها تکیه ندارند و با تاجیک ها نیز ارتباط دارند. پس پاکستان در تلاش است تا با دیگر اقوام افغانستان چون تاجیک ها و ازبک ها رابطه برقرار کند.» این موارد نشان می دهد که احتمالا نام تاجیکستان بیشتر در مسائل مرتبط با افغانستان شنیده شود.
از کابل تا دوشنبه: گشایش روابط در فضای رقابت؟
طالبان در بیش از سه سال گذشته به روش های مختلف توانسته وضعیت را در افغانستان به ثبیت برساند، حفظ کند و درروابط با کشورهای منطقه به ویژه همسایگان به پیشرفت های دیپلماتیک برسد. این امر به ویژه در مورد کشورهای آسیای مرکزی که در تلاش برای ایجاد روابط اقتصادی با طالبان، روابط سیاسی خود را نیز بهبود بخشیده اند، قابل توجه بوده است. درحالی که روابط این کشور با همسایه شرقی اش یعنی پاکستان جالب نیست.اما درمیان همسایگان شمالی افغانستان نیز تاجیکستان در وضعیت متفاوت تری قرار دارد.
پیروزی دوم طالبان برای تاجیک های افغانستان و دوشنبه به یک رویداد ناخوشایند تبدیل شد.مقامات تاجیکستان بلافاصله موضع سازش ناپذیری گرفتند و نیروهای سیاسی ضدطالبان ازجمله تاجیک های افغانستان و افراد بانفوذ شمال کشور را پذیرفتند و سفارتخانه خود را در کابل بستند.از سوی دیگر، از واگذاری سفارت افغانستان به حکومت سرپرست طالبان نیز خودداری کردند.
امامعلی رحمان، رئیس جمهور تاجیکستان در ماه های نخست تسلط طالبان بر کابل از این گروه به دلیل عدم تشکیل دولت فراگیر و نقض حقوق بشر در پنجشیر انتقاد کرد. او همچنین در جریان سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل در 22 سپتامبر 2021 هشدار داد که گروه های تروریستی مختلف فعالانه از وضعیت ناپایدار نظامی-سیاسی در افغانستان برای تقویت مواضع خود استفاده می کنند.او افزود که باید به طور جدی از تبدیل شدن افغانستان به سکویی برای تروریسم بین المللی نگران باشیم. درمقابل، طالبان نیز در پاسخ به تاجیکستان هشدار داده بود که در امور داخلی افغانستان مداخله نکند.
تاجیکستان با دارا بودن مرز مشترک با افغانستان برخلاف سایر کشورهای آسیای میانه روابط متفاوت تر با افغانستان داشته است. این کشور همیشه از تحولات سیاسی و امنیتی افغانستان متاثر شده است.دوشنبه همواره نگران تهدیدات امنیتی ناشی از افغانستان بوده که با بازگشت طالبان پررنگ تر شده است.هرچند طالبان بارها ادعا کرده اند که امنیت در افغانستان تامین شده و آنها استفاده اجازه از خاک افغانستان علیه کشورهای دیگر را نمی دهند اما رخدادهای امنیتی در سالهای اخیر توانایی طالبان را زیرسوال برده است. این امر درمورد دوشنبه نیز صادق است. براساس گزارش ها مرزهای مشترک افغانستان و تاجیکستان پناهگاه گروه های مختلف ازجمله داعش و جنبش انصارالله که عمدتا از قوم تاجیک و شهروندان تاجیکستان است.به تازگی نیز علی میثم نظری،مسئول کمیته روابط خارجی جبهه مقاومت ملی مدعی شده است که این گروه در تلاش است تا با استفاده از پرچم داعش و پیروزی از طالبان دولت امامعلی رحمان را سرنگون کند.
به طور کلی تهدیدات امنیتی از سوی افغانستان برای تاجیکستان آنقدر مهم است که این کشور طرح «کمربند امنیتی» اطراف افغانستان را ارائه کرد.مساله تهدیدات امنیتی ناشی از افغانستان برای دوشنبه یک معضل همیشگی و با بازگشت طالبان جدی تر شده است. براساس گزارش ها در 19 نوامبر 2021 سفارت ایالات متحده در دوشنبه 18 دستگاه جیپ به ارزش 1.3 میلیارد دلار در اختیار نیروهای گارد مرزی تاجیکستان قرار داد تا به امنیت مرزهای کشور کمک کنند. افزون بر طالبان چینی ها نیز به تاجیکستان برای مقابله با تهدیدات امنیتی کمک کرده است. در سال 2021 گزارش هایی منتشر که تاجیکستان به پکن اجازه داده است تا یک پایگاه نظامی جدید در نزدیکی مرز با افغانستان ایجاد کند.در ژوئیه سال گذشته نیز تلگراف چند روز پس از سفر رئیس جمهور چین به تاجیکستان و انتشار بیانیه ای مشترک پیرامون همکاری های مشترک درمورد مبارزه با تروریسم در افغانستان گزارش داد که چین درحال ساخت یک پایگاه نظامی مخفی در مرز بین تاجیکستان و افغانستان است و احتمال می‌رود که این اقدام در واکنش به تهدید امنیتی فزآینده از سوی افغانستان تحت حاکمیت طالبان باشد.همچنین در گزارش های دیگر آمده است که پکن سرمایه‌گذاری قابل توجهی در زیرساخت‌های مرزی در مرز تاجیکستان و افغانستان انجام داده و پست‌های مرزی، پادگان‌ها و امکاناتی را برای سرویس گارد مرزی تاجیکستان ساخته است.علاوه بر این، چین برای وزارت کشور تاجیکستان یک تأسیسات در استان خودمختار گورنو-بدخشان ساخته است. همکاری هایی که تاریخ آغاز آن به سال 2016 و نگرانی مشترک دو کشور از تهدیدات امنیتی از سوی گروه های اسلام گرا برمی گردد.
تاجیک های افغانستان نقطه اختلاف دیگر
یکی دیگر از نقاط اختلاف برانگیز طالبان و دوشنبه حمایت دولت امامعلی رحمان از گروه های مخالف طالبان به ویژه تاجیک های افغانستان چه در جریان جنگ های داخلی و چه اکنون بوده است. برخلاف پاکستان که در جریان منازعات افغانستان دست دوستی به سمت طالبان پشتون دراز کرد، دوشنبه اما آغوش گرم خود را به سوی تاجیکان افغانستان گشود. دوستی که دشمنی با طالبان و نزدیکی این گروه به مخالفان مسلح اسلام گرای دوشنبه را رقم زد.در نتیجه دولت دوشنبه از زمان تغییر نظام سیاسی در کابل حاکمان جدید را به عدم تشکیل دولت فراگیر متهم کرده است.اتهامی که بر روابط دو کشور سایه انداخته است.
پویایی های منطقه تحریک کننده تغییر روابط دوشنبه-کابل
اما باید گفت با گذشت زمان به نظر می رسد دو این دشمن قدیمی به دنبال بازتعریف روابط با گام های محتاطانه به ویژه از سمت دوشنبه هستند و به خصوص آنکه طالبان با رویگردانی نسبی از اسلام آباد در پی آن است تا سیاست خارجی مستقلانه ای را در پیش بگیرد و برچسب وابستگی به پاکستان را از خود دور کند؛ در حال شکل گیری است.
وب سایت مدرن دیپلماسی نیز در همین رابطه در یادداشتی نگاشته است می توان تحولات محتاطانه ای را در روابط تاجیکستان در مورد طالبان مشاهده کرد. این امر با فاصله گرفتن طالبان از ارتش پاکستان و همچنین تلاش آنها برای برقراری گفتگو با همسایگان سکولار خود در آسیای مرکزی امکان پذیر شد.به طوری که در مردادماه سال جاری سایمون یتیم اف؛ رئیس کمیته دولتی امنیت ملی تاجیکستان به کابل سفر و با مقامات امنیتی طالبان دیدار کرد. برخی منابع همچنین گزارش داده اند که تاجیکستان قصد دارد سفیر خود را برای بهبود روابط با طالبان به افغانستان بفرستد. رسانه های افغانستان به نقل از منابع خود گزارش داده اند که سفر یتیموف به دستور امامعلی رحمان، رئیس جمهور تاجیکستان صورت گرفته بود. این درحالی است که در شش ماهه اول سال 2024 حجم مبادلات تجارت خارجی بین تاجیکستان و افغانستان که تحت کنترل طالبان است حدود 46 میلیون دلار بوده است. مقامات تاجیکستان همچنین کار پنج بازارچه مرزی در مرز با افغانستان را از سر گرفته اند.
بهرروی اکنون دوشنبه و کابل در سطوح مختلف برای عادی سازی روابط دو کشور درحال مذاکره هستند اما طبیعتا کسب اعتماد و همکاری های وسیع زمانبر و نیازمند اعتماد بیشتر است. درواقع، باید گفت که پویایی های منطقه ای امکان هر نوع رابطه ای میان بازیگران داخلی و خارجی افغانستان را فراهم می کند. همانطور که با بازگشت طالبان تصور نمی شد اسلام آباد یک رقیب جدی و متضرر اصلی این تغییر سیاسی در افغانستان باشد امکان حضور بازیگران دیگر مانند تاجیکستان در میدان تحولات افغانستان دور از انتظار نخواهد بود. در حال حاضر نیز، تنش های اسلام آباد و کابل میتواند یک فرصت مهم برای دوشنبه که از 2021 به بعد در حاشیه تحولات افغانستان قرار گرفت به یک بازیگر با ابزارهای چانه زنی جدید در مرکز تحولات حداقل در روابط پاکستان و افغانستان قرار دهد. موقعیتی که دوشنبه می تواند از قبل آن اهداف سیاسی، امنیتی خود را پیگیری کند.درحالی که پاکستان در تلاش است تا با واسطه گری دوشنبه مخالفان طالبان را با خود همراه کند، کابل نیز می کوشد با چراغ سبز نشان دادن به تاجیکستان برنامه های اسلام آباد را خنثی کند، این دوشنبه خواهد بود که با سیاستی زیرکانه از فضای موجود استفاده کند.
