به گزارش ایراف،از آغاز قرن بیست و یکم جهان دستخوش دگرگونی های بسیار شده است. روندهای ژئوپلتیک و ژئواکونومیک در سطح جهانی و منطقه ای دستخوش تحولات چشمگیری شده است. یکی از این موارد بی اعتبار کردن پارادیم جهانی شدن بوده است. درحالی که جهانی شدن تا زمان همه گیری کووید-19 یک ایدئولوژی غالب بود.
امروز در دنیای پس از ازهمه گیری، ما نباید فراموش کنیم که چگونه کسانی که از جهانی شدن و همکاری های بین المللی حمایت می کردند، چگونه داروهای نجات دهنده را انحصار و دسترسی آنها به کشورهای فقیر و نیازمند را مسدود کردند. اگرچه ممکن است هنوز برای ارزیابی کامل پیامد همه گیری کووید بر روابط بین الملل زود باشد اما شکی نیست که این همه گیری تاثیر قطعی در دوران کنونی گذاشته است.
اگر از منظر سیاست و تئوری های روابط بین المللی به تحولات سیاسی، اقتصادی، امنیتی و استراتژیک منطقه اقیانوس هند نگاه کنیم، طیف وسیعی از نظریه ها مانند نظریه ماهان«تاثیر قدرت دریا»، هژمونی اقتصادی هانتینگتون، نظریه رئالیسم ساختاری، نظریه میشل فوکو، کارکردگرایی و نظریه های سازنده گرایی وجود دارد.
هریک از این نظریه ها را می توان برای تفسیر تحولات منطقه اقیانوس هند و محیط اطراف استفاده کرد. اما امروز با جنگ در اوکراین می توان گفت که جهان دست های خود را از نظریه های جهانی شسته و بار دیگر به نظریه های مبتنی بر جغرافیا بازگشته است که در آن مکان و جغرافیا سیاست خارجی را به پیش می برند. چنین رویکردی توضیح بسیار بهتری از سیاست ها و رویدادها در منطقه وسیعتر اقیانوس هند ارائه می دهد.
آنچه پس از خروج آمریکا از افغانستان در این کشور رخ داد پایان نظریه «پایان تاریخ» بود. از سوی دیگر، آغاز جنگ اوکراین تمام تئوری های جهانی را متوقف کرده است. ما اکنون با دنیای جدیدی رو به رو هستیم که ما را ملزم به بازنگری در تعاریف قدرت، وحدت، همگرایی و همکاری می کند.
اهمیت اقیانوس هند
در دنیای سیاست و روابط بین الملل چه در تئوری و چه در عمل از نظریه های جهانی به سمت نظریه های منطقه ای حرکت کرده ایم و به همین دلیل می توان گفت که اهمیت اقیانوس هند روز به روز بیشتر می شود. اقیانوس هند به چند دلیل مهم است:
1.مسیرهای تجاری: این مسیر به عنوان یک مسیر تجارت دریایی حیاتی عمل می کند که اقتصادهای بزرگ در آسیا، آفریقا و خاورمیانه را به هم متصل می کند. بخش قابل توجهی از تجارت جهانی ازجمله محموله های نفت وگاز از این اقیانوس می گذرد.
2.منابع طبیعی: اقیانوس هند از نظر منابع ازجمله شیلات، مواد معدنی و ذخایر نفت غنی است. این منابع برای اقتصاد کشورهای اطراف حیاتی هستند.
3.موقعیت استراتژیک: موقعیت اقیانوس هند آن را به یک عرصه استراتژیک نظامی و ژئوپلتیکی تبدیل می کند. کشورهایی مانند هند، چین و ایالات متحده برای امنیت و نفوذ به طور فزاینده ای بر اقیانوس هند تمرکز می کند.
4.تنوع زیستی:اقیانوس هند میزبان اکوسیستم های دریایی متنوعی ازجمله صخره های مرجانی و گونه های منحصر به فرد است که برای تنوع زیستی جهانی و سلامت محیط زیست ضروری هستند.
5.تنظیم آب و هوا: این اقیانوس همچنین در تنظیم الگوهای آب و هوایی، تاثیرگذاری بر موسمی ها و سیستم های آب و هوایی منطقه نقش دارند.
6.گردشگری: اقیانوس هند میزبان بسیاری از مقاصد توریستی ازجمله جزایری مانند مالدیو و سیشل است که سهم قابل توجهی در اقتصاد محلی دارد.
7.تبادل فرهنگی: از نظر تاریخی اقیانوس هند تبادل فرهنگی بین تمدن های مختلف را تسهیل کرده است و به فرهنگی غنی منطقه کمک کرده است.
به طورکلی اقیانوس هند به دلایل اقتصادی، زیست محیطی و ژئوپلتیکی حیاتی است و آن را به منطقه مورد توجه جهانی تبدیل کرده است. بنابراین، ما باید مفاهیم جدیدی را مطرح کنیم که با واقعیت های زمینی مطابقت داشته باشد.
موضوع امنیت همیشه درمورد اقیانوس هند مطرح بوده است.قدرت های جهانی و منطقه ای همواره اهمیت ویژه ای به مسیرهای دریایی اقیانوس هند و امنیت انرژی و تجارت کالا توسط کشورهای مصرف کننده که از طریق مسیرهای دریایی این اقیانوس انجام می شود، قائل بوده اند.
بندر چابهار و اتصال اوراسیا
باتوجه به تحولات در حوزه اقیانوس اطلس و اوراسیا، پویایی ایجاد شده در نتیجه پروژه هایی مانند طرح یک کمربند یک جاده، ابتکارات جدید در رابطه با مسیرهای زمینی در غرب آسیا و ارتباط بین غرب آسیا و آسیای مرکزی در تنگه های استراتژیک اقیانوس هند احساس می شود.
در این زمینه بندر چابهار در سواحل جنوبی ایران دارای موقعیت استراتژیک است که در امتداد اقیانوس هند بدون تنگه یا گلوگاه جغرافیایی قرار گرفته و به عنوان دروازه جدیدی برای اتصال اقیانوس هند به اوراسیا و غرب آسیا عمل می کند.
چهار سال پیش گروهی از ایران پژوهشی با عنوان «تبیین نقش و کارکرد ژئوپلتیکی چابهار در پرتو تحولات اقیانوس هند» انجام دادند. آنها به این نتیجه رسیدند که چابهار به عنوان یک نقطه جغرافیایی قادر به ایجاد تاثیرات ژئوپلتیکی است. زیرا دسترسی اوراسیا و آسیای مرکزی به محیط اطراف اقیانوس هند را فراهم می کند و می تواند نقطه اتصالی بین مسیرهای مختلف زمینی و دریایی و یک تجارت مهم بین قاره ای باشد.
نتیجه گیری
بندر چابهار در سه حوزه عملیاتی بندری، منطقه ویژه اقتصادی و پس زمینه، فرصت ها و امتیازات کاملی را فراهم می کند که عملیاتی سازی آن ها می تواند پویایی عظیمی در توسعه منطقه ایجاد کند. چابهار می تواند زمان و مسافت دسترسی به افغانستان، آسیای مرکزی، قفقاز، روسیه و دریای سیاه را از سه جهت در امتداد کریدور بین المللی حمل و نقل شمال-جنوب تسهیل و کوتاه کند.
در پایان شایسته است به نقشه اقیانوس هند نگاهی بیاندازیم تا بدانیم چگونه بندر استراتژیک چابهار هم دروازه ای برای ورود به سرزمین های محصور در خشکی در منطقه و هم راهی برای گریز از تنگه های واقع در اقیانوس وسیع هند است.
نویسنده: سیدرسول موسوی
منبع: فصلنامه Natstrat هند
