اقتصاد افغانستان در سالی که گذشت

به گزارش ایراف، سال 2024 به اتمام رسید. امروز که در دومین روز سال 2025 قرار داریم می توانیم نگاهی به گذشته بیاندازیم و ببینیم آیا اهدافی که حکومت طالبان برای اقتصاد این کشور در نظر گرفته بود محقق شده است یا خیر.

طالبان در حالی از رشد امیدبخش اقتصاد افغانستان در سال گذشته یاد می‌کنند که بر اساس گزارش سازمان‌های بین‌المللی هم اکنون در این کشور نزدیک به ۲۳ میلیون نفر برای تامین نیازهای اولیه‌شان به کمک‌های جهانی وابسته هستند و از سوی دیگر، سازمان‌های امدادرسان نیز با کمبود شدید منابع و بودجه روبرو هستند. علاوه بر این قراردادهای بزرگ طالبان با کشورهای همسایه و منطقه نیز به دلیل عدم شناسایی رسمی حکومت سرپرست از سوی جامعه جهانی همچنان روی کاغذ باقی مانده و عملیاتی نشده است.

در ابتدای سال 2024 براساس گزارش‌هایی که طالبان به موسسات بین المللی ارائه کرد پیش بینی کرده بود که در انتهای سال، شاهد رونق اقتصادی و رفاه برای جامعه افغان باشد.

وعده های اقتصادی حکومت طالبان در ابتدای سال

اگر بخواهیم به صورت تیتروار وعده های حکومت طالبان را بررسی کنیم به موارد زیر باید بپردازیم:

1. افزایش سرمایه گذاری ترکیه در افغانستان
2. ایجاد سهولت در رفت و آمد خودروهای ترانزیتی و افزایش صادرات به کشورهای همسایه
3. رشد حمل و نقل هوایی و به تبع آن توسعه صنعت توریسم
4. رشد کمک های جهانی به مردم افغانستان
5. توسعه و رشد سرمایه گذاری روس ها در صنایع افغانستان
6. رشد حد اقل دوبرابری تراز تجاری با ایران
7. حضور در نمایشگاه های بین المللی
8. رشد سرمایه گذاری چین در معادن

این موارد گوشه ای از مواردی است که حکومت طالبان به سازمان های بین المللی وعده داده بودند که تا پایان سال 2024 در افغانستان اجرا کنند که نتیجه اش رونق اقتصادی در این کشور شود.

اما واقعا حکومت طالبان توانست این وعده ها را محقق کند؟

نظر بانک جهانی در خصوص اقتصاد افغانستان

در همین ابتدا خوب است نگاهی به گزارش بانک جهانی که اخیرا در خصوص اقتصاد افغانستان ارائه کرده است بی اندازیم.

بانک جهانی در گزارش تازه‌ای که در دسامبر سال 2024 ارائه کرد می‌گوید که چشم‌انداز اقتصادی افغانستان همچنان بسیار شکننده باقی مانده است.

این بانک در گزارش خود گفت که افغانستان هنوز با خطراتی شامل عدم اطمینان در سیاست‌های اقتصادی، ادامه انزوای بین‌المللی و وابستگی شدید به کمک های مردمی و بین المللی رو به رو است.

در گزارش آمده است که کسری بالای تجاری افغانستان، وابستگی به واردات و کاهش فضای مالی چالش‌های بزرگی را برای بهبود پایدار اقتصاد این کشور ایجاد می‌کند.

بانک جهانی می‌گوید: بخش‌های کلیدی مانند کشاورزی و صنعت افغانستان با مشکلات عدیده ای رو به رو هستند.

به گفته بانک جهانی انزوای طالبان نه‌تنها توانایی افغانستان برای تعامل با تجارت جهانی را محدود می‌کند، بلکه توانایی طالبان برای جذب تأمین مالی خارجی مورد نیاز برای حمایت از پروژه‌های توسعه بلندمدت و رفع کمبودهای اساسی را متاثر می‌سازد.

براساس گزارش این بانک، در حالی که صادرات در جریان سال‌های ۲۰۲۳-۲۰۲۴ ثابت باقی مانده است، افزایش شدید واردات کسری تجاری را افزایش داده است.

در گزارش این بانک آمده است: اگرچه افغانی در اوایل سال ۲۰۲۳ به دلیل ورود قوی اما نامشخص ارزهای خارجی به‌طور قابل‌توجهی تقویت شد، اما در سال ۲۰۲۴ با کاهش جزئی تثبیت شد که نگرانی‌هایی را درباره پایداری این ورودی‌های ارزی و ثبات بلندمدت نرخ ارز ایجاد کرده است.

بانک جهانی می‌گوید که در سایه بهبود ضعیف اقتصادی و کاهش مستمر قیمت‌ها (تورم منفی)، محیط پولی افغانستان همچنان بی‌ثبات است.

بانک جهانی می‌گوید که تولید ناخالص داخلی افغانستان پس از دو سال کاهش شدید، رشد کمی را نشان داده است. به گفته این بانک، این رشد عمدتاً به دلیل مصرف بخش خصوصی بوده است.

در گزارش این بانک آمده است که این بهبود نسبتاً محدود بوده و تنها ۱۰ درصد از خسارات دو سال گذشته را جبران کرده است و همچنان از میانگین منطقه‌ای و کشورهای همسایه عقب‌تر است.

بانک جهانی می‌گوید که با روند فعلی، ممکن است بیش از یک دهه طول بکشد تا اقتصاد به سطح پیش از حکومت طالبان بازگردد.

افزایش فقر

بانک جهانی همچنین به گسترش فقر در افغانستان اشاره کرده و گفته است.

داده ها نشان می دهد که از هر چهار افغان سه نفر به غذا دسترسی ندارند، به طوری که 75 درصد از خانواده ها برای رفع نیازهای اولیه به قرض گرفتن پول متوسل می شوند.

طبق گزارش بانک جهانی و برنامه توسعه سازمان ملل، فقر پولی در سه سال گذشته به شدت افزایش یافته است به طوری که در سال 2022: 55٪ در سال 2023: 58٪ و در سال 2024: 85٪.

در کنار این موارد بیکاری زنان نیز یکی از معضلات اقتصاد در افغانستان است.

سازمان ملل متحد و بانک جهانی اعلام کرده اند اگر این روند بیکاری گسترش یابد وضعیت بیکاری در افغانستان می تواند هم رتبه یمن و سومالی شود.

توجه طالبان به بخش معدن

نکته جالب توجه در این است که موسسات بین المللی نظر مثبتی در خصوص افزایش سرمایه گذاری طالبان در بخش معدن داشته اند. به طوری که آن‌ها نیز اعلام کرده اند که طالبان روی توسعه 10 معدن مذاکراتی را با کشورهای مختلف از جمله چین داشته و تاحدودی نیز موفق بوده است. که از جمله این معادن می توان به معدن سیمان، طلا، روی و سنگ های معدنی اشاره کرد.

کاهش تراز تجاری

آمارهای ارائه شده از سوی حکومت طالبان نشان می دهد مسئولان این کشور در افزایش تراز تجاری موفق نبوده اند.

اداره آمار و اطلاعات طالبان در گزارشی که آخر آذرماه اعلام کرده گفته صادرات افغانستان در شش ماه نخست سال جاری 667.3 میلیون دلار و ارزش واردات 5 میلیارد و 250.5 میلیون دلار بود.

این اداره در اطلاعیه‌ای نوشت ارزش واردات افغانستان در سال جاری نسبت به 6 ماه اول سال گذشته 1 میلیارد و 201.8 میلیون دلار افزایش داشته است.

بر اساس این گزارش، میزان صادارت افغانستان نیز نسبت به مدت زمان مشابه در سال گذشته 53.6 میلیون دلار کاهش یافته است.

در اعلامیه آمده است که میوه خشک و تازه بیشترین سهم صادارت افغانستان را به خود اختصاص داده که ارزش آن به 167.1 میلیون دلار می‌رسد.

همچنین گیاهان دارویی با ارزش 119.7 میلیون دلار، مواد معدنی با ارزش 85.8 میلیون دلار و سبزیجات با ارزش 66.4 میلیون دلار در جایگاه دوم، سوم و چهارم قرار دارند.

یکی از دلایل کاهش صادرات محصولات تولیدی در افغانستان مسئله درگیری های مرزی است که هنوز این درگیری ها ادامه دارد و ظاهرا اگر آمار های جدید نیز ارائه شود صادرات محصولات در 6 ماه دوم حتی کمتر از شش ماه نخست خواهد بود.

رشد ترانزیت ریلی و حمل‌ونقل هوایی

یکی از اقداماتی که حکومت طالبان وعده داده بود رشد ترانزیت ریلی از چین و به ترکیه است.

در سال 2024 چندین بار قطار ترانزیتی افغانستان به ترکیه از مسیر ایران عبور کرد که این مسئله موجب شد تا نهادهای بین المللی از ان به عنوان یک دستاورد یاد کنند و همچنین ورود قطار ترانزیتی از چین به افغانستان نیز از دیگر مواردی بود که به چشم این نهادها آمد.

اما مسئله اینجا است که به غیر از مواد معدنی افغانستان چیز دیگری نداشت که بتواند با قطار ارسال کند.

در خصوص حمل و نقل هوایی آخرین اطلاعاتی که ارائه شده است مربوط به عملکرد شش ماه است.

وزارت حمل‌ونقل و هوانوردی طالبان گفته است که یک میلیون و ۸۹۷هزار و ۲۷۳ مسافر در ۱۲هزار و ۵۰۳ پرواز از فرودگاه‌های کشور رفت‌وآمد کرده‌اند که از این میان ۷۷۴ هزار و ۷۰۰ تن به داخل کشور و یک میلیون و ۱۲۲ هزار و ۵۸۳ تن دیگر به بیرون از کشور سفر کرده‌اند.

به گفته این وزارتخانه، در کنار این ۵۴۷ هزار و ۳۸ هواپیماهای باربری از افغانستان به ازبکستان، ترکمنستان، تاجیکستان، ایران و پاکستان و همچنین ۴۳۴ هزار و ۷۰۹ دیگر از کشورهای همسایه و منطقه به افغانستان رفت‌وآمد‌ کرده‌اند.

امام‌الدین احمدی، سخنگوی وزارت حمل و نقل و هوانوردی طالبان، گفته است در هر شبانه‌روز، تا ۳۵۰ هواپیما از شرکت‌های هواپیمایی مختلف از آسمان افغانستان عبور می‌کنند و بابت هر عبور ۷۰۰ دلار می‌پردازند.

جذب 415 میلیارد دلار سرمایه خارجی؟

یکی از مواردی که طالبان در ابتدای سال 2024 وعده داده بود رشد سرمایه گذاری خارجی توسط ترکیه، روسیه و کشورهای منطقه در اقتصاد افغانستان بود.

اگرچه تاکنون نهادهای بین المللی در خصوص سرمایه گذاری در افغانستان آماری ارائه نکرده اند؛ اما وزارت اقتصاد حکومت طالبان در گزارش خود که در ماه دسامبر منتشر کرده است اعلام کرده توانسته در سال گذشته 415 میلیارد دلار سرمایه در بخش های مختلف جذب کند.

که البته این عدد نیازمند راستی آزمایی است. کارشناسان اقتصادی معتقد اندک که وقتی اقتصاد افغانستان با تحریم مواجه است جذب این میزان سرمایه امکان پذیر نیست.

ورود این میزان سرمایه خارجی می تواند موتور محرک اقتصاد باشد؛ اما آمارهایی که بانک جهانی از خاموشی های شبانه ارائه کرده است نشان می دهد ادعای مطرح شده در خصوص این میزان سرمایه خلاف واقع است.