به گزارش ایراف؛ سید محسن موسوی؛ کارشناس مسائل هیدروپلیتیک در گفتگو با خبرنگار ایراف در خصوص سد احداث بخش‌آباد افغانستان و تأثیر آن بر تالاب هامون، گفت: سد بخش‌آباد که روی رودخانه فراه واقع شده در شمال تالاب هامون است و این رودخانه یکی از رودخانه‌هایی است که به تالاب هامون می‌ریزد.
به گفته موسوی در اولویت اول رودخانه هیرمند با آورده حدود ۸ میلیارد متر مکعب آب در سال و در اولویت دوم رودخانه فراه با حدود ۱ میلیارد و ۲۰۰ متر مکعب آب در سال به تالاب هامون سرازیر می‌شوند و در اولویت‌های پایین‌تر رودخانه‌های خاش‌رود و هاروت‌رود نیز به‌این تالاب می‌ریزند.
وی در ادامه افزود: رودخانه فراه به شمال تالاب هامون سرازیر می‌شود و دوسوم تالاب هامون در کشور افغانستان است؛ یعنی ساخت سد بخش‌آباد بیشتر از اینکه به ایران ضرر وارد کند به افغانستان ضرر وارد خواهد کرد؛ زیرا باعث خشک شدن تالاب هامون می‌شود که بیشتر این تالاب در خود افغانستان است و خشک شدن هامون باعث ورود ریزگرد به ایران و افغانستان خواهد شد.
احداث بخش‌آباد و تقصیر ایران
این فعال آب و محیط زیست در ادامه در خصوص اهداف ساخت سد بخش‌آباد، گفت: هدف از ساخت این سد، تامین آب کشاورزی برای ولایت فراه است و افغان‌ها از ابتدا به دنبال این بودند که کشاورزی آن منطقه را گسترش دهند. ما در رابطه با رودخانه هیرمند با دولت افغانستان معاهده داریم؛ اما در رابطه با سد بخش‌آباد با افغان‌ها هیچ معاهده‌ای نداریم؛ بنابراین ما درباره هیرمند می‌توانیم در مراجع بین المللی ادعا و درخواست داشته باشیم؛ اما از طرف دیگر، هامون یک تالاب زیست‌کره است و برای تمام جهان حائز اهمیت است و نباید آسیب ببیند.
موسوی در ادامه با اشاره به کوتاهی‌های ایران در رابطه با سد بخش‌آباد توضیح داد: از چند سال پیش، تونل‌های انحرافی بخش‌آباد احداث شده است و شنیده‌ها حاکی از آن است که در حال حاضر قدرت گرفته و در حال کار است. ما باید از مدت‌ها قبل از نظر دیپلماسی روی موضوع سد بخش‌آباد کار می‌کردیم و باید کشور همسایه (افغانستان) را قانع می‌کردیم که ما در خصوص موضوع کشاورزی فراه، محرومیت‌زدایی فراه ، ایجاد شغل جایگزین و تامین آب شرب فراه کمک‌تان می‌کنیم و اجازه دهید سد بخش‌آباد همه سیلاب را نگیرد و بخشی را بگیرد؛ اما متاسفانه کاری انجام ندادیم و سد بخش‌آباد امروز با حداکثر حجم مورد نیاز به طوری که بتواند همه سیلاب‌ها را بگیرد در حال احداث است و دیگر آبی به پایین نمی‌رسد.
به باور این کارشناس مسائل هیدروپلیتیک، دستگاه دیپلماسی باید از قبل شروع به کار می‌کرد و متاسفانه دیر اقدام کردیم و به یکی دو دولت قبل هم ارتباطی ندارد باید خیلی قبل‌تر اقدامات لازم را انجام می‌دادیم و روی موضوع بخش‌آباد کار می‌کردیم.
چرا رودخانه‌های مرزی مهم هستند؟
موسوی با بیان اینکه رودخانه‌های مرزی فارغ از اینکه فراه باشد یا هر رودخانه دیگری مانند ارس یا اروند که رودخانه مشترک است و هریرود که وارد استان خراسان رضوی می‌شود، بسیار حائز اهمیت هستند، گفت: باید دیپلمات‌های آشنا به مسائل آبی و کارشناسان آشنا به اصول دیپلماسی تربیت می‌کردیم. وزارت خارجه باید دیپلمات‌های حرفه‌ای در خصوص مسائل آبی می‌داشت؛ اما متاسفانه نداریم. در وزارت نیرو تمام موضوع آب‌های مرزی به یک اداره کل آب‌های مرزی و تعدادی کارشناس محدود می‌شود و این اشتباه است. ما باید در سطح معاونت وزارت نیرو یک قسمت آب های مرزی داشته باشیم همچنین باید کارشناسان حرفه‌ای و اعتبارات کافی داشته باشیم تا بتوانیم متخصصین مهندسی آب آشنا به اصول دیپلماسی را در آنجا تربیت کنیم.
کارنامه موفق دولت‌های پیشین درباره حقابه هیرمند
این فعال آب و محیط زیست در خصوص حقابه هیرمند هم بیان کرد: در خصوص حقابه هیرمند دولت‌ها در چند ساله اخیر فعالیت خوبی داشته‌اند و موفق شده‌ایم به دولت همسایه بقبولانیم که این حقابه طبق پروتکل هیرمند یا همان ۱۳۵۱ باید انجام گیرد و در این یکی دوسال اخیر هم دولت افغانستان مقداری از این حقابه را روانه ایران کرده است.
خطرات سد کمال خان
موسوی در خصوص خطرات سد کمال خان هشدار داد و گفت: نکته ای که باید در خصوص پروتکل هیرمند به آن توجه کنیم سد کمال خان است. سد کمال خان در انتهای رودخانه هیرمند در کشور افغانستان احداث شده است و سرریز آن به نحوی است که سیلاب را به سمت منطقه گودزره که در خاک افغانستان است منتقل می‌کند و خطر اصلی، سرریز همین سد کمال خان است که باید اصلاح شود؛ زیرا همه سیلاب‌هایی که وارد هامون می‌شد و هامون و اکوسیستم ما را زنده نگه می‌داشت به منطقه گودزره سرازیر می‌شود که ارزش اکوسیستمی ندارد.
به گفته او به دلیل غفلت دولت ایران این سد ساخته شد؛ اما در دولت سیزدهم فعالیت‌هایی انجام شد و وزیر نیروی وقت به کشور افغانستان رفت و در آنجا رئیس طالبان قول داد که سرریز کمال خان اصلاح شود؛ اما بعد از آن پی‌گیری نشد و دولت همسایه هم همکاری نکرد و این یک خطر جدی برای سال های آینده ایران است.
وی بیان کرد: حقابه هیرمند که ۸۶۰ میلیون متر مکعب است فقط برای بحث کشاورزی و شرب بوده و در این پروتکل موضوع تالاب هامون مطرح نشده است و تالاب هامون ۸۶۰ میلیون متر مکعب احیا نمی‌شود و هامون فقط به وسیله سیلاب رودخانه هیرمند و فراه می‌تواند به حیات خودش ادامه دهد.
این فعال آب و محیط زیست در ادامه در خصوص اهمیت سیلاب رودخانه هیرمند تصریح کرد: در طول نیم قرن اخیر همیشه به سیلاب رودخانه هیرمند متصل بودیم و زمانی که سیلاب این رودخانه وارد کشور ما می‌شد به تالاب هامون می رفت و ما تا چند سال از نعمات و برکات آن استفاده می‌کردیم. نمونه آن هم سیلابی است که در سال ۱۳۹۸ وارد کشور شد و ما تا سال ۱۴۰۲ از اثرات آن در بخش کشاورزی و شرب در زابل و زاهدان استفاده می‌کردیم. ما ابتدا به سیلاب هیرمند، دوم به سیلاب فراه و سوم به پروتکل حقابه هیرمند نیاز داریم.
موسوی در ادامه از مسئولین خواست که به شدت روی اصلاح سد کمال خان کار کنند؛ زیرا بسیار اهمیت دارد و اگر این اصلاح انجام نشود باعث مهاجرت گسترده از مناطق مرزی می‌شود و از نظر امنیتی بسیار برای ما اهمیت دارد. تمدن زابل و سیستان به سیلاب هیرمند وابسته است و خواهش می‌کنم در مذاکرات پیش رو این موضوع را مد نظر قرار دهید.
راهکار چیست؟
وی بیان داشت: راهکار این موضوع این است که از تمام پتانسیل‌ها استفاده شود یعنی از پتانسیل های وزارت خارجه در بخش دیپلماسی آب و وزارت نیرو در بخش اداره کل آب‌های مرزی باید استفاده شود.
این فعال آب و محیط زیست در خصوص راهکارهای موجود برای حل معضل سیلاب هم گفت: ما ظرفیت سران اقوام را در سیستان داریم و می‌توانیم از این ظرفیت در مذاکرات استفاده کنیم؛ زیرا سران اقوام نفوذ خوبی دارند. همچنین ما از دانشگاهیان‌مان جهت مذاکره با کشور همسایه استفاده نمی‌کنیم و ما باید گفتگوی طرف ها را در سطح دانشگاه به راه بیاندازیم و از ظرفیت آن‌ها استفاده کنیم که متاسفانه تا امروز از این ظرفیت استفاده نشده و در بخش اعتبارات آب‌های مرزی هم بسیار نقص داریم و کوتاهی می‌کنیم و جا دارد روی این موضوع کار کنیم؛ زیرا ۱۰ درصد کل آب‌های ایران آب های مرزی است و در موضوع آب‌های مرزی اگر غلفتی صورت بگیرد تا صدها سال اثرات آن پابرجا می ماند و نمونه آن را در رودخانه ارس می‌بینیم.
موسوی در پایان با تاکید بر اهمیت آب‌های مرزی، گفت: در خصوص آب‌های مرزی ما باید نگاه به شرق داشته باشیم و هامون مرکز این نگاه است و اگر خشکی هامون تا چند دهه ادامه داشته باشد تمدن در این منطقه از بین می‌رود و مرز خالی می‌شود.
