به گزارش ایراف، عباس علی‌آبادی؛ وزیر نیرو اخیرا در پاسخ به پرسشی درباره وضعیت حقابه تالاب هامون و رودخانه هیرمند، گفته است: «همسایه شرقی ما به تعهداتش به قدر کافی عمل نکرده که این موضوع باید بررسی شود. من نمی‌توانم دقیق بگویم، چون این موضوعات باید از جنبه‌های سیاسی مورد توجه قرار گیرد.»
وی ادامه داد: «سهمی که دریافت می‌کنیم، بسیار کمتر از گذشته است. اینکه آیا این دلیل، طبیعی است یا اینکه به صورت غیر‌طبیعی این کار را کرده‌اند، داریم صحبت و بررسی می‌کنیم. به نظر می‌رسد سازه‌هایی که احداث کرده‌اند، تأثیر داشته است.»
این گفته‌ها نشان می‌دهد که حاکمان افغانستان قصد ندارند به تعهدات خود مبنی بر پرداخت حقابه عمل کنند و هم‌اکنون نیز طالبان به دنبال ساخت سدهای جدید هستند.
بخش مهمی از حیات جمعیتی و کشاورزی ایران در استان‌های شرقی کشور مانند سیستان و بلوچستان به منابع آبی وابسته هستند که از افغانستان سرچشمه می‌گیرد و از گذشته دور تاکنون همواره دریافت حقابه ایران از افغانستان در دستور کار قرار داشته است.
معروف‌ترین نمونه در این خصوص، دریافت حقابه ایران از رود هیرمند است. حقابهٔ ایران از هیرمند، به دادخواست حقوقی ایران از آب رود هیرمند در منطقهٔ سیستان اشاره دارد که پس از کشمکش‌های فراوان سرانجام در اسفند ۱۳۵۱ به امضای نخست وزیران دو کشور ایران و افغانستان رسید و در خردادماه ۱۳۵۲ مجالس قانون‌گذاری دو کشور آن را تصویب کردند.
مفاد این معاهده تا امروز به قوت خود باقی است. با عقد این معاهده، وضعیت حقوقی حوزه رودخانه هیرمند میان دو کشور مشخص شده است. براساس این معاهده، حقابه ایران ۲۶ متر مکعب در ثانیه آن‌هم در سال‌های معمولی و نرمال آبی می‌باشد که این معاهده، سال معمولی و نرمال آبی را نیز تعریف کرده است.
با این حال، کشور افغانستان چه قبل از امضای این معاهده و چه اکنون که سال‌ها از امضای آن می گذرد به این معاهده پایبند نبوده و مشکلات متعددی را برای مردم سیستان که وابسته به آب وارده به رودخانه هامون هستند، ایجاد می‌کند.
متاسفانه این وضعیت حتی در مسیر بدتر شدن است. به گونه‌ای که با وجود برگزاری نشست دو روزه «کمیساران آب هیرمند» به تاریخ ۲۵ و ۲۶ بهمن ۱۴۰۲ با حضور نمایندگان ایران و افغانستان در شهر زابل، هیچ نتیجه مثبتی که واجد پرداخت حقابه ایران از هیرمند باشد، حاصل نشده است.
در نشست یادشده، نمایندگان ایران گزارشی درباره عدم دریافت حقابه هیرمند در سال‌های اخیر و مشکلات فنی سازه‌ها و سدهای احداثی افغانستان در مسیر این رودخانه، به ویژه سد کمال‌خان ارائه دادند؛ اما نمایندگان افغانستان عدم تامین حقابه را به خشکسالی‌های شدید در کشور خود مرتبط دانستند.
این نشست با وجود پافشاری نمایندگان ایران برای اتخاذ تصمیم‌های لازم برای رفع موانع و ارائه برنامه زمان‌بندی شده برای رهاسازی آب برای تأمین حقابه، مانند نشست‌های گذشته بدون نتیجه پایان یافت تا جایی که عدم جریان حقابه رود هیرمند در سال‌های اخیر باعث خشکسالی و بروز مشکلات در استان سیستان و بلوچستان شده است.
ظاهرا این وضعیت ادامه دارد تا جایی که با بهره برداری قریب الوقوع از سد جدید پاشدان، علاوه بر استان سیستان و بلوچستان، این بار مناطقی از استان‌های خراسان در نوار شرقی کشور هم تحت تاثیر کم‌آبی ناشی از احداث این سد قرار خواهند گرفت.
در این باره، وزارت انرژی و آب حکومت طالبان اعلام کرده که کار ساخت سد پاشدان در استان هرات و احداث روی هریرود که بخشی از مرز مشترک با ایران را تشکیل می‌دهد، ۸۰ درصد پیشرفت کرده است.
در اطلاعیه این وزارتخانه آمده است: سد پاشدان ولایت هرات که یکی از پروژه‌های بزرگ وزارت انرژی و آب می‌باشد، اکنون در بخش‌های مختلف آن کار جریان دارد. ساخت این سد ۸۰ درصد پیش رفته و بخش‌های باقی‌مانده آن به زودی تکمیل و به بهره برداری خواهد رسید.
براساس اطلاعات منتشره، سد پاشدان با ظرفیت ذخیره‌سازی ۴۵ میلیون متر مکعب آب، قادر به آبیاری ۱۳ هزار هکتار زمین و تولید ۲ مگاوات برق است. این سد در ۱۸ کیلومتری شرق شهر هرات و شهرستان کرخ واقع شده و پس از سد سلما، دومین سد بزرگ آبی در هرات است.
حکومت قبلی افغانستان پیش از این اعلام کرده بود که سد پاشدان با هزینه ای معادل ۱۱۷ میلیون دلار تا پایان سال ۲۰۲۱ تکمیل خواهد شد؛ اما سقوط دولت افغانستان به دست طالبان باعث شد کار تکمیل این سد به تعویق بیافتد تا اینکه اردیبهشت ماه امسال، ملا عبدالغنی برادر، معاون اقتصادی نخست وزیر طالبان به هرات سفر کرد تا کار ساخت این سد را از سر بگیرد.
آب این سد از کوه بابا و کوتل سبزک در بادغیس تامین می‌شود؛ تا پیش از تکمیل این سد، آب آن از طریق رودخانه هریرود به ایران سرازیر می‌شد؛ لذا با بهره‌برداری قریب‌الوقوع از این سد، بخش دیگری از آب ورودی از افغانستان به ایران در معرض خطر قرار می‌گیرد.
البته این سد، نخستین مورد از تصاحب حقابه ایران توسط افغانستان طالبان نیست.
در خرداد ۱۳۹۵ زمانی که دولت محمد اشرف غنی بر سرکار بود، این دولت با همکاری هند سد سلما را افتتاح کرد که با این امر جلوی سرازیر شدن بخش زیادی از آب رودخانه هریرود به ایران گرفته شد.
