به گزارش ایراف، عملکرد بندر گوادر یا همان رقیب چابهار در این سال‌ها بسیار پایین‌تر از ارقام مورد انتظار بوده است. این بندر که علیرغم تکمیل در سال ۲۰۰۷ بیش از یک دهه غیرفعال بود، اکنون به طور متوسط پذیرای ۲۲ کشتی در سال است؛ این در حالی است که سایر بنادر چینی منطقه همچون بندر هومبانتوتا سری‌لانکا به طور متوسط پذیرای ۲۵۰ تا ۵۵۰ کشتی هستند.
گوادر که با هدف رقابت با کراچی طراحی شد، محدودیت قابل توجهی از منظر زیرساختی دارد. در گوادر تنها سه اسکله فعالیت می‌کنند و ظرفیت بندری آن قریب به سه درصد کراچی با ۳۳ اسکله فعال است. اتصال ضعیف این بندر به شبکه حمل و نقل ملی منجر به چشم‌پوشی هرچه بیشتر تجار از این مسیر می‌گردد.
افتتاح فرودگاه گوادر در ماه گذشته چالش موجود را به روشنی نمایان ساخته است؛ چرا که نخست‌وزیر چین و مقامات عالی دولتی پاکستان به سبب ملاحظات امنیتی از سفر به گوادر اجتناب نموده و در یک مراسم مجازی از اسلام آباد اقدام به افتتاح این فرودگاه کردند. همین الگوی برگزاری افتتاحیه، پرسش‌های بسیاری را در خصوص امکان بهره‌برداری واقعی از فرودگاه گوادر مطرح می‌سازد.
گوادر اکنون بیش از آنکه نقطه عطف تجارت و سرمایه‌گذاری منطقه باشد، به «شهر ارواح» شبیه است. چنانچه این شهر و پروژه‌های کلیدی آن نتوانند دستاوردهای ملموسی همچون اشتغال‌زایی و ادغام محلی را بر نمایش سمبلیک پیشرفت ارجحیت بخشند، چشم انداز مبهم کنونی تداوم خواهد داشت. در واقع، گوادر تجسمی از چالش گسترده‌تر سی‌پک است و فاز جدید سی‌پک – با ۶۳ پروژه و ارزشی بیش از ۳۵ میلیارد دلار تا سال ۲۰۳۰ – در معرض شکست‌های مشابه قرار دارد.
در حال حاضر بسیاری از کشورها برای تجارت متکی به بنادر خود هستند. بنادر از جمله عوامل تسریع در فرآیند توسعه اقتصاد ملی و منطقه‌ای و یکی از حلقه‌های اصلی حمل و نقل دریایی و مبادی ورود و خروج کالا است. بنادر چابهار و گوادر که در جغرافیای ایران و پاکستان موقعیت دارد و جزئی از جنوب آسیا محسوب می‌شوند طی سال‌های گذشته مورد توجه قدرت‌های اقتصادی مطرح در سطح نظام بین‌الملل به‌خصوص چین و هند قرار گرفته اند.
بندر گوادر کجاست؟
بندر گوادر در ایالت بلوچستان پاکستان و در ساحل دریای عرب قرار گرفته است. طرح تأسیس این بندر عمیق نخستین بار در سال ۱۳۳۲ شمسی مطرح شد، یعنی زمانی که مالکیت این بندر در اختیار پادشاهی عمان بود که نهایتاً با کمک آمریکا به عنوان میانجی مذاکرات میان دولت‌های پاکستان و عمان پس از ۲۰۰ سال حاکمیت پادشاهی عمان بر این بندر و با پرداخت ۳ میلیون دلار بهای خرید آن از سوی پاکستان به عمان در تاریخ ۸ دسامبر ۱۹۵۸ به اسلام آباد فروخته شد و به طور رسمی به عنوان بخشی از خاک پاکستان اعلام شد.
فاصله گوادر در خاک پاکستان از بندر کراچی به عنوان بزرگترین شهر تجاری پاکستان ۵۳۳ کیلومتر و فاصله آن از مرز ایران نیز ۱۲۰ کیلومتر است. همچنین فاصله دریایی بندر گوادر از سواحل کشور عمان حدود ۳۸۰ کیلومتر برآورد شده است.
طرح‌های اولیه توسعه بندر گوادر در سال ۱۹۹۲ مطرح شد؛ اما طی سال‌های بعد به دلیل نبود منابع لازم برای توسعه این بندر از یک سو و اعمال تحریم‌های بین‌المللی علیه اسلام آباد به دلیل آزمایش بمب هسته‌ای پاکستان در ماه مه ۱۹۹۸ از جانب دیگر منجر به اجرایی نشدن پروژه احداث و توسعه بندر گوادر شد.
در نهایت، فرایند اجرایی شدن فاز نخست توسعه بندر گوادر در سال ۲۰۰۲ با انجام توافق میان دو کشور پاکستان و چین و قرار سرمایه گذاری پکن در این پروژه وارد مرحله مطالعه و ساخت شد. کار ساخت این فاز در سال ۲۰۰۷ به پایان رسید و نهایتاً در سال ۲۰۰۸، این پروژه عمرانی با ورود محموله ۷۰ هزار تنی گندم به این بندر در تاریخ ۱۵ مارس ۲۰۰۸ راه اندازی شد.
اما طرح‌های جدید توسعه گوادر نخستین بار در سال ۲۰۰۷ به عنوان یکی از طرح‌های پیشنهادی توسعه‌طلبانه پرویز مشرف؛ نخست وزیر وقت پاکستان مطرح شد. دولت مشرف رقمی حدود ۲۴۸ میلیون دلار برای توسعه این بندر در نظر گرفت.
اهمیت بندر گوادر برای کشورهای آسیای شرقی
بندر گوادر که جزئی از جغرافیای پاکستان در ایالت بلوچستان است، توسعه آن، هم به لحاظ اقتصادی و هم به لحاظ سیاسی و امنیتی برای پاکستان، چین و کشورهای محیط پیرامونی پاکستان از ارزش و اهمیت خاصی برخوردار است.
این بندر برای پاکستان از نقطه نظر اقتصادی دارای اهمیت است، از آنجایی که تمام فعالیت‌های اقتصادی و داد و ستد در این کشور بر بندر کراچی متمرکز شده است، با توجه به تهدیدات امنیتی از ناحیه رشد تروریسم در داخل پاکستان، خصوصاً در حومه بندر کراچی، این کشور به منظور اینکه فعالیت‌های اقتصادی‌اش در معرض آسیب کمتری قرار داشته باشد و از جانبی هم رشد و بالندگی اقتصادی را شاهد باشد، تصمیم گرفت تا بندر گوادر را که موقعیت استراتژیک دارد، توسعه دهد.
توسعه بندر گوادر در داخل پاکستان سبب رشد و پویایی اقتصادی در تمام پاکستان به خصوص در ایالت فقیرنشین و کمتر توسعه یافته بلوچستان خواهد شد.
چین یکی از مطرح‌ترین کشورهای جهان خصوصاً در عرصه اقتصادی است و در دو دهه اخیر در این زمینه رشد چشمگیری داشته است. رشد بی‌نظیر چین در زمینه اقتصادی، مستلزم دسترسی به منابع انرژی است. از این رو این مسأله به اولویت اساسی چین در عرصه بین‌المللی مبدل شده است.
با توجه به شدت رقابت میان ایالات متحده آمریکا و چین، توسعه گوادر از نقطه نظر امنیتی نیز می‌تواند چین را در موقعیت بهتری قرار دهد و این کشور با ایجاد و داشتن پایگاه‌های نظامی در نقاط استراتژیک از جمله در گوادر و خاورمیانه، می‌تواند برنامه‌هایی با رویکرد نظامی داشته باشد.
با این حال چین در کنار گوادر سعی کرده است توجه ویژه ای به بندر چابهار نیز داشته باشد. شاید مشهودترین عرصه رقابت چین و هند در اقیانوس هند پروژه‌های دو بندری بندر گوادر در پاکستان تحت هدایت چین و بندر چابهار به مدیریت هند در ایران باشد.
چین به شدت از بندر گوادر محافظت می‌کند تا مسیر تجاری و آسیب پذیری‌های دریایی خود را برطرف کند. این کشور میلیاردها دلار به پاکستان وام داده است تا نه تنها کنترل غیرمستقیم بر کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) را به دست آورد، بلکه مالکیت بندر گوادر برای حداقل ۴۰ سال و دسترسی به یک خط لوله استراتژیک نفت خام ۳۰۲۱ کیلومتری از بندر گوادر به سین کیانگ را در اختیار خواهد داشت.
گوادر نمادی از منافع متقابل حاصل از همکاری چین و پاکستان است، زیرا زیرساخت‌ها، بخش فنّاوری پیشرفته، پتانسیل بازار و استاندارد زندگی پاکستان از منابع انرژی و فرصت‌های اتصال چین بهره می‌برند. با این وجود، این پروژه همچنین در داخل کشور – به ویژه در میان جوامع محلی بلوچ در نزدیکی گوادر – به دلیل تصورات درک شده از استثمار پکن و فساد در اسلام آباد، با واکنش شدید مواجه شده است.
چابهار همچنین به عنوان یک پیمان در راستای همکاری‌های بین منطقه‌ای عمل کرده است: هند، افغانستان، ایران و ازبکستان کارگروهی را برای استفاده مشترک از هاب حمل‌و‌نقل ایجاد کردند. توسعه بندر چابهار برای استراتژی اتصال هند بسیار مهم است، به ویژه که اهرم نیرومند را در مقابل چین می‌دهد.
با این حال، چین تلاش کرده است تا در چابهار دست برتر را به دست آورد، زیرا پیشنهاد کرد تا از این بندر برای ایجاد یک خط ریلی از چین به ایران از طریق قرقیزستان، ازبکستان و ترکمنستان به تهران استفاده کند. با توجه به پتانسیل تأمین مالی چین – به ویژه در مقایسه با ماهیت بی‌ثبات‌تر سرمایه‌گذاری هند – اگر ایران احساس کند پکن بهتر می‌تواند منافع ملی خود را تأمین کند، احتمالاً بیشتر به سمت چین متمایل شود.
رقابت استراتژیک چین و هند در اقیانوس هند یک منطقه رقابتی بزرگ را در دهه‌های بعدی نوید می‌دهد، در همین راستا بندر گوادر و بندر چابهار به عنوان مناطق اصلی باید همواره مورد رصد قرار بگیرند. با توجه به ماهیت حیاتی ژئواستراتژیک منطقه از نظر ساختار ملی و منابع طبیعی، رقابت چین، هند، یا شاید دیگر بازیگران نوظهور برای به دست آوردن برتری استراتژیک در اقیانوس هند، پیامدهای جهانی مهمی خواهد داشت.
