این بار فعالان سیاسی أفغانستانی در شهر استانبول به گرد هم جمع شده‌اند تا در بتوانند قدم مثبتی در پروسه گفتمان ملی کشورشان بردارند. در این تحلیل کوتاه به این نشست نگاهی می‌اندازیم تا به هدف و برنامه این نشست و بیانیه و نیز تاثیراتی که ممکن است بر حکومت سرپرست طالبان در افغانستان بگذارد، بپردازیم.
شماری از فعالان سیاسی در نشستی در استانبول درباره اوضاع افغانستان گفتگو کرده‌اند. رهبری این نشست را حکمت خلیل کرزی، مصطفی مستور و ادریس زمان بر عهده داشنه‌اند. این نشست زیر نام «پروسه گفتمان ملی» پشت درهای بسته به مدت دو روز برگزار شده است.
چه کسانی به این نشست دعوت شدند؟
در فهرست از شرکت‌کنندگان این نشست نام‌های فوزیه کوفی، شکریه بارکزی، نیلوفر ایوبی، فرخنده زهرا نادری، جعفر مهدوی و عبدالقیوم سجادی از اعضای مجلس نمایندگان پیشین افغانستان، حبیب‌الرحمن حکمتیار و عالم خلیلی، نمایندگان گلبدین حکمتیار و محمد کریم خلیلی، از رهبران جهادی افغانستان، نصیر احمد اندیشه، سفیر افغانستان در سوئیس، بشیر احمد تینچ، سید انور سادات، اصیلا وردک، شاه محمود میاخیل، محمد عالم ساعی، مقامات دولت پیشین افغانستان و شمار دیگر از چهره‌ها دیده می‌شوند[1].
در همین حال، محمد حنیف اتمر، وزیر خارجه حکومت پیشین، از نتایج این نشست ابراز امیداواری کرده است. آقای اتمر در اکس نوشته است: «نشست استانبول با حضور شخصیت‌ها و سازمان‌های کلیدی سیاسی جامعه مدنی افغانستان گام امیدوار کننده در جهت اجماع ملی برای حل مسالمت آمیز و فراگیر حکومتداری مشروع در افغانستان است. این در حالی است که ترکیه برای نخستین بار شماری از فعالان سیاسی از افغانستان را اجازه برگزاری چنین نشست‌هایی را داده است[2].
مجمع گفتمان ملی چه نهادی است؟
«مجمع گفتمان ملی»، یک نهاد سیاسی است که در سال 2022 توسط حکمت خلیل کرزی، مصطفی مستور، ذبیح‌الله زیارمل، نبیلا مصلح، ادریس زمان، ایوب عرفانی و فریما نوابی از مقامات حکومت پیشین افغانستان ایجاد شد.
نظر دکتر مهدوی درباره نشست (مجمع گفتمان ملی) در ترکیه چیست؟
دکتر مهدوی در نشست (مجمع گفتمان ملی) که در ترکیه برگزار شده است شرکت داشت. وی در صفحه شخصی خود در ایکس این گونه اظهار کرد: وی افغانستان را خانه مشترک همه أفغان‌ها است، حضور و گفتکوی چهره‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی (از داخل و خارج) در استانبول را برای صحبت بر سر حال و آینده این خانه مشترک علاوه بر حق، یک مسئولیت مشترک تاریخی است.
مهدوی اذعان نمود که؛ علی رغم وجود نکته نظرات و دیدگاه‌های متفاوت در میان شرکت‌کنندگان، خوشبختانه به تاسی از تجارب جنگ خانمانسوز و ویرانگر گذشته و مطالبه امروز مردم أفغانستان در برائت جستن از جنگ و خشونت، هیچکدام از شرکت کنندگان «جنگ» و استفاده از مکانیزم‌های خشونت را برای حل مسايل أفغانستان راه حل نمی‌دانند و بر گفتگوی همدلانه، صادقانه و موثر میان همه طرف‌ها و جهت‌های سیاسی در أفغانستان تاکید دارند.
او ابراز امیدواری نموده است که مسئولین با درک این رویکرد و رویه ارزشمند اسلامی ـ ملی، در جهت فراهم آوری بسترهای این گفتگو همدلانه قدم‌های موثری بردارند.
مهدوی شرکت‌اش را در نشست استانبول را شخصی دانسته و تاکید نموده است که از هیچ شخصی یا جریانی نمایندگی نمی‌کند[3].
بیانیه مجمع گفتمان ملی:
در نخستین بیانیه‌ای منتشر شده از سوی مجمع گفتمان ملی اعلام شد که این مجمع در تلاش است تا تمامی طرف‌های دخیل در مسایل افغانستان را گردهم آورده و از طریق یک پروسه گفتمان ملی، راه‌حل‌های مؤثر و پایدار برای صلح و ثبات دایمی در کشور را فراهم کند و برگزار کنندگان هدف اصلی مجمع گفتمان ملی را ایجاد فضا برای گفت‌وگوی سازنده بین شهروندان افغانستان مقیم داخل و خارج کشور و تقویت اعتماد ملی برای مقابله با چالش‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است.
چه کسانی در این نشست شرکت نکردند؟
در این نشست از جبهه مقاومت ملی و شورای مقاومت ملی برای نجات افغانستان نیز دعوت شده بود، اما آنان نیز از شرکت در نشست خودداری کردند.
همچنین برخی منابع گفتند که برگزارکنندگان این نشست از جریان‌ها و گروه‌های مختلف و طالبان دعوت کرده بودند، اما طالبان و شماری از جریان‌ها و رهبران سیاسی، از حضور در نشست خودداری کردند.
دو تن از نمایندگان مجمع به کابل رفته و خواهان همکاری طالبان، حامد کرزی و عبدالله عبدالله شده بودند. طبق اظهارات منبع، هیچ یک از این طرف‌ها اعلام همکاری نکرده و نماینده‌ای در این نشست نفرستادند.
در پی نشر گزارش‌ها مبنی بر نقش حامد کرزی و عبدالله در برگزاری این نشست، کریم خرم و عبدالعلی محمدی، از چهره‌های نزدیک به حامد کرزی گفتند که آقای کرزی در حالی‌که خواستار گفت‌وگو و تعامل سیاسی میان افغان‌ها است در برگزاری این نشست سهم و نقشی نداشته و نماینده‌ای هم از طرف وی در آن اشتراک نکرده است.[4]
به‌نظر می‌رسد ترکیه تلاش می‌کند تا قدمی مهم در بازگرداندن افغانستان به عرصه تعاملات سیاسی و اقتصادی منطقه بردارد. میزبانی ترکیه برای برگزاری این نشست و قرار دادن مقام‌های طالبان با مقام‌ها و فعالان سابق در امور افغانستان، نشان دهنده این نکته است که ترکیه خواهان برقراری صلح و آشتی ملی در افغانستان است. اینکه این نشست تا چه اندازه در ایجاد اتحاد ملی در افغانستان بین فعالان حقوق اجتماعی و مقام‌های طالبان موفق بوده است را باید در تحولاتی که منعکس کننده شرایط اجتماعی و سیاسی افغانستان است مشاهده کرد.
آیا این نشست به حضور طالبان در قدرت رسمیت و شناسایی بیشتری خواهد بخشید. نمی‌توان قدرت و نفوذ طالبان را در افغانستان نادیده گرفت و از سویی دیگر طالبان نیز باید این نکته مهم را در نظر بگیرند که برای حکومت بر افغانستان نیازمند مشروعیت هستند. در هفته‌های گذشته منطقه، تحولات سیاسی مهمی مانند اجلاس شانگهای را پشت سر گذاشت که طالبان در آن دعوت نشده بودند. زیرا از سوی سازمان ملل به رسمیت شناخته نشده‌اند. از سویی دیگر کرسی افغانستان در سازمان ملل هنوز به نماینده طالبان واگذار نشده است. این نشست در ترکیه تا چه اندازه خواهد توانست به طالبان که سه سال بدون شناسایی بین‌المللی از سوی همسایگان خود در قدرت مانده‌اند، کمک کند؟ این پرسشی است که در آینده با تحولاتی که طالبان رقم بزنند مشخص خواهد شد.
ترکیه همچنین تمایل دارد که با برقراری ثبات و امنیت در افغانستان به بحران مهاجران افغان پایان دهد. با سقوط جمهوریت در افغانستان، ترس و اضطراب مردم از بازگشت دوباره طالبان، سیل مهاجران غیر قانونی به سوی مرزهای ترکیه سبب ایجاد بحرانی وسیع و تمام نشدنی برای ترکیه گردید. از سویی دیگر با طولانی شدن جنگ در اوکراین، ترکیه میزبان مهاجران روسی و اوکراینی است. تحولات منطقه، ترکیه را با بحران مهاجران از هر سو مواجه کرده است. اینگونه به نظر می‌رسد که؛ ترکیه خواهان برقراری ثبات در داخل افغانستان است. ثباتی که می‌تواند پیامدهای مثبتی برای همسایگان افغانستان داشته باشد.
اینکه آیا این نشست تا چه اندازه توانسته است در مسیر وفاق ملی حرکت کند نیازمند گذر زمان است. دستاوردهای سیاسی و اجتماعی این نشست در واقع نشان دهنده ثمرات این نشست خواهد بود. از سویی دیگر طالبان نیز می‌دانند که برای کسب مشروعیت سیاسی باید حکومتی فراگیر در افغانستان بر سر کار آید در غیر این صورت طالبان برای چهارمین سال نیز از شناسایی بین‌المللی محروم خواهند ماند. از سویی دیگر طالبان با محروم ماندن از مجامع منطقه‌ای به فکر شناسایی خود نیز هستند و در حالی در مقابل این نشست سکوت می‌کنند که می‌دانند باید به نقطه‌ای مشترک با سایر گروه‌ها و فعالان سیاسی در افغانستان برسند.
[1] https://www.afkarnews.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A8%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84-8/1274807-%D8%AA%D9%84%D8%A7%D8%B4-%D9%85%D8%AE%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%A7%D9%86-%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C%D9%87-%D9%BE%D8%B4%D8%AA-%D8%AF%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D9%87
[2] https://amu.tv/fa/134417/
