به گزارش ایراف، با توجه به سابقه حکومت طالبان در دهه 90 و ظهور مجدد این گروه باعث نگرانی‌هایی در کشور های منطقه شد؛ و برخلاف نوبت قبل طالبان این بار به گونه‌ای دیگر وارد عرصه سیاست و حکومت در افغانستان شد. این بار طالبان در سیاست خارجی رویکرد اقتصادمحور را در پیش گرفت.
رفتار طالبان در سه سال گذشته ثابت کرده است که این گروه عملا به شعار سیاست خارجی اقتصادمحور پایبند است. طبیعتا اتخاذ چنین رویکردی از سوی طالبان با استقبال گرم جامعه جهانی به‌ویژه همسایگان مواجه شد.
براساس تازه ترین آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران، امسال ارزش مبادلات ایران به افغانستان ۷۲۴ میلیون و ۷۵ هزار دلار بوده است. در حالی که در مدت مشابه سال گذشته ارزش مبادلات تجاری بین دو کشور ۵۲۳ میلیون و ۸۶۳ هزار دلار بود و براین اساس در ۴ ماه ابتدای امسال افغانستان رتبه ۵ را در مبادلات تجاری با ایران به خود اختصاص داده است.
محصولاتی نظیر پوست و چرم، پوشاك، تابلوفرش و صنایع دستی، تجهیزات پزشکی و آزمایشگاهی، حمل ونقل خدمات فنی، مهندسی و مخابراتی، دکوراسیون، مبلمان و مصنوعات چوبی، زیورآلات و نقره جات، صنایع غذایی، فرش دستباف و ماشینی، لوازم خانگی، ماشین آلات و مصالح ساختمانی، محصولات آرایشی و بهداشتی، مصنوعات پلاستیکی، موکت و کفپوش و الیاف و منسوجات، از جمله ظرفیتهاي اصناف ایران براي حضور در بازار افغانستان است اما استفاده صحیح از این ظرفیتها منوط به گسترش روابط بانکی با این کشور است.
در حال حاضر اعمال تحریمهاي بین المللی در کنار اتخاذ محدودیتهاي بانکی براي حدود سه دهه در ایران حتی به نظام اقتصادی و نظام بانکداري دو کشور آسیب هایی را وارد کرده است و این مسئله موجب شده است تا داد و ستد مالی از طرق دیگر او به طور غیر مستقیم انجام شود.
با این حال صادرات غیر نفتی ایران به افغانستان توانست بعد از وقفه‌ای که در اوایل تحولات سیاسی در کابل رخ داد، دوباره سیر صعودی به خود گرفت.
تراز تجارای ایران و افغانستان زمانی در اوج
در سال ۲۰۲۱ میلادی میزان صادرات ایران به افغانستان به دو و نیم میلیارد دلار رسید اما در سال ۲۰۲۲ و عمدتا به دلیل رخ دادن تحولات سیاسی و تغییرات اساسی در حکومت افغانستان، این رقم به یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار کاهش یافت. منحنی مناسبات تجاری ایران و افغانستان در سال ۲۰۲۳ بار دیگر سیر صعودی به خود گرفت و میزان صادرات ایران به افغانستان به یک میلیارد و ۹۰۰ میلیون دلار افزایش یافت.
به گفته سید حسن رحیمی زاده مدیر کل گمرک مرزی دوغارون ۲۴۶ هزار تن کالا از ابتدای سال جاری تا پایان تیرماه از این مرز به افغانستان صادر شده که نسبت به مدت زمان مشابه پارسال ۶۴ درصد به لحاظ وزنی افزایش داشته است.
وی با اشاره به ترانزیت کالا به مقصد دوغارون اظهار کرد: در بازه زمانی چهار ماهه نخست سال جاری، ۴۰۰ هزار تن کالا به ارزش یک و نیم میلیارد دلار به مقصد دوغارون از سایر کشورها ترانزیت شد که به لحاظ وزنی ۱۳۰ درصد و از نظر ارزش ۱۵۰ درصد داشته است.
یکی از مهم ترین اقدامات لازم که می تواند به افزایش بیش از پیش مبادلات تجاری ایران و افغانستان در سال های پیش رو بیانجامد، توسعه زیر ساخت ها و بهبود مسیرهای حمل و نقل و گذرگاه ها و بازارچه های مرزی است. توسعه مسیرهای ریلی و جاده ای بین دو کشور و تسهیل امور مرزی و گمرکی می تواند به جهش مبادلات تجاری دو همسایه منجر شود.
همچنین برگزاری نمایشگاه های مرتبط با صنایع گوناگون می تواند فرصت های جدید تجاری بین دو کشور ایجاد کند و در نتیجه باعث افزایش مبادلات و همکاری های تجاری دوجانبه شود.
ایران مسیر امن تجارت افغانستان
حمایت از سرمایه گذاری ها و ارائه تسهیلات مالی برای سرمایه گذاران بخش خصوصی نیز از جمله کارهایی که بدون تردید به افزایش همکاری های تجاری ایران و افغانستان کمک قابل ملاحظه ای خواهد کرد.
افغانستان به عنوان یک کشور همسایه و یک بازار بزرگ مصرف، از اهمیت تجاری ویژه ای برای ایران برخوردار است. مردم افغانستان با شناختی که نسبت به انواع کالاها و محصولات ایرانی دارند، از مشتریان علاقمند به محصولات ایرانی به شمار می روند.
همچنین ایران به عنوان یک مسیر ترانزیتی می تواند یک گذرگاه امن، کوتاه و کاملا اقتصادی برای افغانستان باشد. بندر چهابهار ایران یک مسیر ترانزیت طلایی برای ارتباط تجاری افغانستان با کشورهای مختلف جهان به شمار می رود.
چابهار تنها بندر اقیانوسی ایران و یکی از مهمترین بنادر اقیانوسی دنیا بوده از این جهت خط ریلی چابهار- میلک- قندهار- کابل؛ شاه‌کلید توسعه تجاری ایران و افغانستان است.
این بندر در نقطه کانونی اتصال ایران به کشورهای حوزه خلیج‌فارس، مدیترانه، آفریقا، شبه‌قاره هند و پاکستان، چین و کشورهای آسیای مرکزی قرار دارد.
همچنین مدیریت روند مهاجرت های غیرقانونی، تقویت کنترل مرزها، تقویت ثبات و امنیت منطقه ای و فراهم کردن زمینه بازگشت مهاجرین افغان به کشورشان نیز می تواند از عوامل اثرگذار بر سیر صعودی همکاری های تجاری میان دو همسایه باشد.
جمهوری اسلامی ایران که همواره رویکرد توسعه روابط با همسایگان را در فهرست اولویت های خود داشته، مصمم است روابط دو جانبه به ویژه مناسبات تجاری و اقتصادی با افغانستان را گسترش دهد و با توجه به ظرفیت های فراوان موجود در هر دو کشور در زمینه های مختلف ، این پتانسیل وجود دارد که دو کشور شاهد جهش قابل توجه در حجم روابط تجاری دو جانبه در سال های پیش رو باشند و هدف گذاری دو کشور برای دستیابی به تجارت پنج میلیارد دلاری در ظرف دو سال آینده و افزایش آن به ۱۰ میلیارد دلار تا سه الی پنج سال آینده محقق شود.
مهم ترین نیازهای افغانستان که ایرانی ها تامین می‌کنند
محسن بهرامی ارض اقدس، عضو هیات نمایندگان اتاق ایران در دوره دهم در خصوص نوع صادرات ایران به افغانستان گفته است بخش زیادی از مواد غذایی، مصالح ساختمانی مانند کاشی، سرامیک، سیمان، گچ و سیمان، سنگ‌های معدنی، گاز مایع و سوخت (نفت و محصولات روغنی) از مهمترین نیازهای عمده افغانستان است که توسط ایران تامین می‌شود.
معاون سابق وزیر صمت دولت دوازدهم افزود: در حال حاضر وضعیت تجاری ایران با افغانستان بسیار مناسب است و از آنجایی که واردات از این کشور به ایران وجود ندارد تراز تجاری ایران با افغانستان مثبت است.
وی به بزرگترین مشکل پیش روی صادرات ایران با افغانستان اشاره کرد و ادامه داد: مهمترین مشکلی که در تجارت با افغان‌ها وجود دارد این است که آنها خریدشان را درداخل به صورت ریالی انجام می‌دهند و همین امر پیمان سپاری ارزی و برگشت ارز صادرکنندگان را با مشکل مواجه می‌کند.
قائم مقام مرکز توسعه صادرات ایران در دولت دوازدهم گفت: بار‌ها دیده شده که صادرکنندگان، افغان هایی هستند که با شرکای محلی خود تجارت دارند به همین جهت پیچیدگی‌هایی در گردش خرید ریالی آنها وجود دارد که مشکلاتی را برای امور تجاری آنها درست کرده است. برای مثال تاجر، کاشی را خریداری کرده و ریال در معاملات می‌دهد این درحالی است که صادرکنندگان باید ارز‌هایی از محل پیمان سپاری و گشایش اعتبار اسنادی یا LC را به سامانه نیما برگردانند که نوعی دورزدن قانون است.
به گفته بهرامی ارض اقدس، بسیاری از خریداران کالا‌های ایرانی در عراق و افغانستان به دلیل مشکلات پیمان سپاری ارزی و بازگشت ارز حاصل از صادرات مجبورند هم نقش خریدار داشته باشند و هم نقش صادرکننده را و همین مسئله مشکلاتی را برای تاجران افغانستانی ایجاد کرده است.
نورالدین عزیزی، وزیرصنعت وتجارت حکومت طالبان می‌گوید: «در حالیکه افغانستان هر سال به ارزش دو میلیارد دلار کالا از ایران وارد می‌کند ایران اما برای تولیدات افغانستان بازار لازم را فراهم نمی‌کند.
آقای عزیزی در یک گفتگوی اختصاصی با بی‌بی‌سی گفت: « با ایران تجارت بسیار خوبی داریم، تعهدات هم داریم که تجارت خودرا افزایش دهیم، ظرفیتها هم از هر دو جانب بیشتر است. تقریبا دو میلیارد دلار هر سال از ایران واردات داریم و این رقم رو به افزایش است» ولی او می‌گوید که « برادران بسیار نزدیک ما ایرانی‌ها به تولیدات افغانستان کمتر بازار می‌دهند و این مساله را به مسوولان ایرانی هم گفته‌ایم.»
او می‌گوید: ما تلاش داریم که تجارت ما هم چنان در ایران یک بازار خوب داشته باشد.
براساس این آمار، تفاوت بین صادرات و واردات افغانستان همچنان بزرگ است و واردات افغانستان از ایران چندین برابر صادراتش به ایران است.
وزیرصنعت وتجارت حکومت طالبان می‌گوید: « وقتی که ما هر سال به ارزش دو میلیارد دلار به کشوری مثل ایران بازار می‌دهیم حد اقل ۲۵ درصد این رقم را باید بتوانیم با فروش محصولات کشاورزی، محصولات معادن و سایر خدمات در ایران بدست آوریم. ما می‌خواهیم برای محصولات افغانستان در ایران «بدون تبعیض» یک مارکت داشته باشیم.»
مسوولان حکومت طالبان در افغانستان می‌گویند که سطح تجارت افغانستان در مجموع در سال گذشته (۲۰۲۳)، به حدود ۱۰ میلیارد دلار رسید که یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار صادرات و بیش از ۸ میلیارد آن واردات بود.
دو سال پیش افغانستان به ارزش ۵۰۰ میلیون دلار زغال سنگ صادر کرد اما سال گذشته این صادرات به ۱۷۴ میلیون دلار کاهش یافت. صادرات پنبه، پیاز، انجیر، زعفران و نوشابه افغانستان به قول آقای عزیزی، افزایش چشمگیری داشته است.
