شماری از کارشناسان و اساتید دانشگاه در نشستی با موضوع «سومین سالگرد؛ آیا خط مشی و رفتار طالبان تغییر کرده است؟» به بررسی هویت سیاسی طالبان دوم و تفاوت آن با دوره اول حکمرانی طالبان و نیز ماهیت اقتصاد سیاسی افغانستان و نقش مواد مخدر در آن پرداختند. آنها در این نشست ضمن اذعان به اینکه سیاست خارجی طالبان در قبال همسایگان تغییر کرده است، منع تولید مواد مخدر را دارای انگیزه سیاسی و موقتی ارزیابی کردند و گفتند که این موضوع ممکن است بخشی از مشوق های طالبان برای کسب رسمیت باشد.
به گزارش ایراف، موسسه هم اندیشی جهانی راه برتر(کادراس) با همکاری انجمن علوم سیاسی دانشگاه یزد به مناسبت سومین سالگرد بازگشت طالبان، نشستی را با حضور کارشناسان مسائل افغانستان با موضوع «آیا خط مشی و رفتار طالبان تغییر کرده است؟» روز چهارشنبه، 21 شهریورماه برگزار کرد.
دکتر احمد بخشی، دکتر ویدا یاقوتی، دکتر مجتبی نوروزی و دکتر مهدی محمدنیا از سخنرانان این نشست بودند.
آیا خط مشی و رویکرد طالبان دوم نسبت به رویکرد طالبان اول تغییر کرده است؟ آیا رویکرد طالبان دوم عملگرایانه تر شده است یا خیر؟ علاوه بر این آیا طالبان تغییر کرده است؟ تفاوت نوع رویکرد طالبان اول و طالبان دوم به مساله حکمرانی چیست؟ چه تفاوتی میان طالبان اول و دوم در حوزه سیاست خارجی، تنظیم روابط با همسایگان و غرب وجود دارد؟ و چه تفاوتی در طالبان اول و دوم به نوع مبارزه با تروریسم و مواد مخدر وجود دارد؟ چهار سوال اساسی بود که سخنرانان در خلال صحبت های خود به آنها پاسخ دادند.
در پاسخ به این پرسش ها، دکتر مهدی محمدنیا به عنوان نخستین سخنران، این موضوع را که آیا واقعا طالبان تغییر کرده است و نسبت به گذشته یا خیر، یک موضوع چالشی عنوان کرد. او از تفاوت و تفکیک بین سیاست اعلامی و اعمالی طالبان صحبت کرد و برای بررسی بهتر بین سیاست های داخلی طالبان و سیاست های خارجی آن تفکیک قائل شد.
به گفته دکتر محمدنیا، تفاوت بین سیاست داخلی و خارجی طالبان ما را به تفاوت سیاست های اعلانی و اعمالی طالبان می رساند. این استاد دانشگاه، سیاست خارجی و روابط خارجی افغانستان را سیاست اعلامی خواند و سیاست های داخلی افغانستان تحت کنترل طالبان را سیاست اعمالی معرفی کرد. به باور وی تفکیک این دو مساله به راحتی نشان می دهد که آیا طالبان تغییر کرده است یا خیر.
او افزود: ما شاهد رفتارهایی چون رفتارهای ضد حقوق بشری در افغانستان از سوی طالبان هستیم که این مساله را در ذهن ایجاد می کند که طالبان کنونی در امتداد طالبان قدیم است و تفاوت چندانی بین طالبان قدیم و جدید نیست و هرچه زمان می گذرد طالبان خود واقعی را بیشتر نشان می دهد به ویژه با فرمان های تازه رهبر طالبان؛ اما در عرصه سیاست خارجی ما نمود جدیدی از طالبان را مشاهده می کنیم. شاید مهم ترین تفاوتی که طالبان امروز با طالبان گذشته دارد، در عرصه سیاست خارجی است و آن هم تلاش مضاعف برای شناسایی بین المللی و کسب مشروعیت است که با کشورهای مختلف درحال انجام است.
این استاد دانشگاه عنوان کرد که طالبان به این نتیجه رسیده اند که بدون یک مشروعیت بین المللی قادر به تداوم حاکمیت نخواهند بود. لذا شناسایی بین المللی برای بقای حاکمیت افغانستان یک موضوع اجتناب ناپذیر است. این درحالی است که در داخل، شاهد رفتارهای متضاد هستیم که ریشه آن در دودستگی رفتار طالبان در داخل است که خود را آشکار کرده است. این دو دستگی به شورای رهبری طالبان برمی گردد؛ به طوری که در شورای رهبری طالبان شاهد دو نوع تفکر هستیم: یک تفکر، برای هبت الله آخوندزاده است که گرایش های رادیکال تری نسبت به مسائل دارد و طیف دیگر، طیف عملگرایانه تر است که تا حدودی که نسبت به مسائل ایدئولوژیک و بحث آزادی زنان و دیگر موارد تلاش دارند رویکرد معتدل تری از خود به نمایش بگذارند که نتوانسته بر تفکرات رهبر طالبان تاثیر بگذارد.
رسانه منجر به تغییر طالبان شده است
در ادامه، دکتر احمد بخشی، دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه بیرجند، در مورد تفاوت طالبان اول و دوم گفت: خیلی تمایزی وجود ندارد بین طالبان قدیم و جدید هرچند که اعتقاد دارم تغییری رخ داده؛ اما در چارچوب تداوم بوده است.
دکتر بخشی گفت که خیلی از موارد در مورد طالبان نسبت به دور اول هنوز تداوم دارد و خیلی دیگر از بحث ها تغییر کرده است. او گفت که برای بررسی تغییرات طالبان باید زمینه های ظهور و بروز این گروه را چه در دهه ۹۰ و چه اکنون بررسی کرد.
دکتر بخشی در بحث مقایسه دو دور حضور طالبان در قدرت گفت که برخی مسائل ایدئولوژیک وجود دارد که تداوم پیدا کرده است. مانند نوع نگاه آنها به بحث زنان و امنیت خیلی تغییر نکرده است. یا هم مدل حکومتداری، قبیله گرایی، نظام پشتونوالی، بحث قومیت، خوانش سلفی، این ها تغییر نکرده است. نکته ای که وجود دارد این امر است که برخی تغییرات نیز رخ داده است. این تغییرات به دلیل استفاده از رسانه تغییر کرده است؛ اما استفاده از رسانه منجر شده است که طالبان نسبت به دور اول خود تغییر کنند. استفاده گسترده طالبان از رسانه منجر به تغییراتی در این گروه شد.
جان کلام او در این موارد خلاصه می شد که ما اگر به حکمرانی نگاه کنیم تداوم حکمرانی قبیله گرا و نظام پشتونوالی و خوانش سلفی را تا حد زیادی در طالبان می بینیم. این درحالی است که طالبان دوم در رویکرد به مساله رسانه تغییراتی را داشته است و تلاش کرده تا از رسانه ها استفاده کند.
او همچنین گفت که طالبان امروز «مذاکره کنندگان خوبی» هستند که تلاش می کنند از این طریق مشروعیتی را برای خودشان به دست بیاورند. او همچنین افزود که می شود طالبان را به جای تقسیم به دو طالبان در دو دوره به سه طالبان تقسیم کرد. مانند کاری که حسن عباس در کتاب «بازگشت طالبان» انجام داده است.
تصور تغییر طالبان خطاست
دکتر مجتبی نوروزی، سومین سخنران این نشست بود. دکتر نوروزی صحبت های خود را با این گزاره کلی آغاز کرد که اساسا تصویر و تصور تغییر طالبان خطاست.
به گفته نوروزی اینکه فکر کنیم طالبان تغییر کرده و طالبان عملگرا شده است و در پی شناسایی بین المللی است، اینطور نیست؛ چرا که در دوره گذشته هم طالبان نگاه بیرونی داشتند و تلاش می‌کردند که کرسی افغانستان را در سازمان ملل به دست بگیرند و روابط پیدا و پنهانی با کشورهای مختلف داشتند. این همان چارچوبی است که اکنون درحال پیگیری آن هستند و هیچ نگاه منعطفی از خود نشان نداده‌اند.
به گفته این کارشناس مسائل افغانستان درست است که طالبان به دنبال به رسمیت شناختن بین المللی هستند اما حاضر نیستند از خود کوچکترین انعطافی نشان دهند؛ بلکه زیست بوم فضای طالبان تغییر کرده است. وگرنه طالبان همان طالبان قبلی هستند و روایت آنها از دین و اسلام سیاسی تغییر نکرده است.
سیاست خارجی طالبان به ویژه در قبال همسایگان تغییر کرده است
در ادامه، دکتر ویدا یاقوتی، دبیر گروه افپاک مرکز مطالعات پیشرفته خاورمیانه به عنوان چهارمین سخنران صحبت کرد. به گفته ویدا یاقوتی، در سیاست های داخلی ما شاهد تغییر چشمگیر سیاست های طالبان نیستیم. اما در مسائل خارجی طالبان به مذاکره و دیپلماسی روی آورده است. رویکردهای منعطف تری را در قبال همسایگان اتخاذ کرده است. به طور مثال رابطه طالبان با ایران منعطف تر شده است.
خانم یاقوتی، در بخش دیگری از این مقایسه گفت که طالبان دوم نسبت به گروه های تروریستی سختگیرتر شده است. اغلب گروه های تروریستی می توانند دچار انشعاب باشند. به باور خانم یاقوتی افغانستان جز مناطق اصلی برای گروه های تروریستی نیست، بلکه از این کشور به خارج دچار انشعاب می شوند. یاقوتی افزود که در مجموع خیلی شاهد تغییرات زیادی نیستیم.
مواد مخدر، ماهیت اقتصاد سیاسی طالبان
در بخش دیگر این نشست، هریک از سخنرانان به مساله مواد مخدر و سیاست های طالبان در این مورد پرداختند. دکتر محمدنیا، معتقد است که ممنوعیت کشت خشخاش سیاست طالبان برای شناسایی است و ممکن است این ممنوعیت بعداز به رسمیت شناختن برداشته شود.
به اعتقاد دکتر بخشی، ماهیت اقتصاد سیاسی افغانستان مواد مخدر است. به طوری که ده درصد تولید ناخالص داخلی کشور را تشکیل می دهد. او در این بخش از سخنان خود افزود که تغییرات آماری در روند تولید و کشت تریاک هیچ تغییری در ماهیت اقتصاد سیاسی افغانستان و طالبان ایجاد نمی کند.
دکتر نوروزی نیز در این مورد افزود، مساله جایگزینی مواد مخدر صنعتی و سنتی مهم است و خیلی نباید به کاهش کشت زمینی مواد مخدر خوشبین بود.
