مقدمه: حسن کاظمی قمی از جمله دیپلمات های ایرانی است که تجربه ای طولانی از حضور در افغانستان دارد. پیشینه حضور او در کشور همسایه، به دوره جهاد مردم مقاوم افغانستان در برابر تجاوز ارتش کمونیسم و به سال هایی بازمی گردد که سرکنسول ایران در کنسولگری کشورمان در هرات بود. او اینک نماینده ویژه رییس جمهور در امور افغانستان و نیز سفیر ایران در کابل است. در این مصاحبه، با او به گفتگو درباره تجربه‌اش در هرات پرداخته‌ایم.
آیا ایران در افغانستان در حوزه دیپلماسی فرهنگی فعال است؟ شاخص ها و چهارچوب های این دیپلماسی را چگونه ارزیابی می کنید؟
دیپلماسی فرهنگی ایران در افغانستان به واسطه پیوندهای دیرینه میان دو همسایه، همواره فعال بوده است ـ من به واسطه سال ها حضور در هرات دلبستگی ویژه ای به مردمان مهربان آن دارم ـ با توجه به اشتراکات تاریخی، زبانی، فرهنگی و منطقه ای، دیپلماسی فرهنگی پیشگام گسترش روابط میان مردم دو کشور بوده است. شاخص های اصلی این دیپلماسی، با وجود شرایط سیاسی، اجتماعی و امنیتی سیال در افغانستان، کوشش برای تقویت اشتراکات فرهنگی از جمله تقویت پیوندهای زبانی، پشتیبانی از همکاری های علمی و دانشگاهی، ارتباط با مراکز و گروه های دینی، همکاری با روزنامه نگاران، هنرمندان و نخبگان فرهنگی و مانند این بوده است.
بسیاری از نخبگان و هنرمندان حوزه خط، نقاشی و معماری می گویند که از آثار هنری و معماری هرات اطلاعات کمی دارند. چگونه می توان ارتباط میان هنرمندان و طراحان ایران و افغانستان را در حوزه ایران فرهنگی برقرار کرد؟
امروزه خوشبختانه ارتباط میان گروه های نخبگانی دو کشور بیش از گذشته شده است. با اینهمه، برگزاری برنامه های هنری و نمایشگاه های مشترک، ارتباط نهادهای هنری مانند انجمن خوشنویسان، آموزشگاه های نقاشی و همچنین نهادهای دانشگاهی مانند گروه های هنر و معماری می تواند به افزایش شناخت و همکاری میان هنرمندان ایران و افغانستان یاری رساند. همانطور که می بینید، بسیاری از این ابتکارها می توانند توسط هنرمندان دو کشور به اجرا درآیند و ما البته با تمام توان پشتیبان چنین همکاری هایی هستیم. در صورتی که برنامه هایی برای بازدید از مکان های تاریخی در افغانستان ـ که پر شمار هستند ـ از سوی دانشگاه ها و مراکز علمی و فرهنگی ایران پیشنهاد شود، کوشش خواهیم کرد که زمینه این بازدیدها فراهم آید. اصولا ارتباط میان نخبگان علمی و فرهنگی دو کشور سرمایه انسانی مهمی است که هرچه بیشتر رفت و آمد صورت پذیرد، به غنای این سرمایه مشترک کمک می کند؛ اخیرا با حمایت نمایندگی فرهنگی ما در هرات پژوهشگر زبردستی برای مستندنگاری آثار تاریخی هرات از سوی پژوهشگاه میراث فرهنگی در این شهر حضور پیدا کرد که بی شک انتشار نتایج این پژوهش می تواند به توسعه شناخت هنرمندان و نخبگان ایرانی از گنجینه های موجود در هرات منجر شود و ما در این راستا از هر گونه اقدام دیگری حمایت خواهیم کرد.
با برگشتن دوباره طالبان به قدرت در تابستان ۱۴۰۰، آیا فعالیت های آموزشی کنسولگری ایران در هرات در زمینه برگزاری دوره های آموزشی و نیز ارتباط دانشگاهی ادامه پیدا کرده یا همه تعطیل شده اند؟
در زمینه فعالیت های آموزشی، با اعتمادسازی موثر کنسولگری جمهوری اسلامی ایران در هرات و گفتگو با حاکمیت محلی، از سال ۱۴۰۰ تاکنون بالغ بر ۲۵ هزار نفر/ساعت دوره آموزشی، دانش افزایی در حوزه مهارت ها، کسب و کار، نظام خانواده، سبک زندگی اسلامی، مباحث علمی، دانشگاهی و هنری برگزار شده است. برگزاری برنامه های علمی، فرهنگی، ادبی و دانشگاهی و برگزاری دوره های آموزشی ویژه معلمان مکاتب هرات از جمله دیگر کارهای انجام شده در این دوره است؛ مرکز فرهنگی ما در هرات به یک کتابخانه بسیار بزرگ و یک سالن اجتماعات استاندارد مجهز شده است که همواره پذیرای نخبگان و هنرمندان هراتی در برپایی نشست ها و نمایشگاه های مختلف ایشان بوده است.
با توجه به اهمیت و جایگاه زبان فارسی و ضرورت حفظ و گسترش آن از یک سو و رویکرد طالبان نسبت به زبان فارسی و مردم فارسی زبان از سوی دیگر، چه تمهیدی برای این مهم اندیشیده شده است؟
می دانیم که زبان های پشتو و فارسی هم ریشه هستند و پیوند میان زبان های گوناگون منطقه ما و مردمانی که به این زبان ها سخن می گویند، ناگسستنی است؛ تلاش داریم با افزایش تعاملات فرهنگی میان دو کشور از اهمیت و ضرورت صیانت از ریشه های موجود زبانی گفتمانی ایجاد شود تا به واسطه آن، این تمدن پایدار بماند در همین راستا برخی اقدامات مشترک نیز صورت گرفته است :
ـ برگزاری برنامه های بزرگداشت مفاخر و مشاهیر زبان فارسی به صورت مشترک از سوی دانشگاهیان دو کشور و فراهم آوردن زمینه مشارکت استادان و ادیبان افغانستانی در این برنامه ها
ـ اعطای بورسیه به متقاضیان افغانستانی در رشته زبان و ادب فارسی در مقاطع گوناگون
ـ برگزاری مسابقات کتابخوانی
آیا پس از روی کار آمدن حکومت دوم طالبان در افغانستان، همچنان آموزگاران و استادان دانشگاه، که برخی از آنان دانش آموختگان دانشگاه های ایران بودند، در هرات و دیگر شهرها مشغول به کار هستند با به دلیل ناامنی ها دوباره به ایران مهاجرت کرده اند؟
با شروع تحولات اخیر در افغانستان، حوزه دانشگاه و شرایط استادان، مانند برخی دیگر از بخش ها در وضعیت ناپایدار قرار گرفت و اسباب مهاجرت شماری از استادان و آموزگاران به بیرون از افغانستان شده است که این موضوع شامل دانش آموختگان افغانستانی از دانشگاه های ایران نیز می شود. اما این را هم باید گفت که شمار بسیار زیادی از استادان همچنان در دانشگاه های افغانستان حضور دارند و به کار تدریس مشغولند. و البته باید توجه داشت که مهاجرت استادان بیشتر بنا به دلایلی همچون بحران اقتصادی، کاهش حقوق و دستمزد استادان دانشگاه، موضوع تحصیل فرزندان دختر ایشان، کاهش شمار دانشجویان و نیز اعطای بورسیه های جذاب برای کار و پژوهش از سوی برخی دانشگاه های کشورهای غربی برای جذب مغزها از افغانستان بوده است.
ایران در دوره جمهوریت و نیز در دوره کنونی چه برنامه های اقتصادی و بازارگانی در افغانستان، به ویژه در ولایت های غربی مانند هرات را دنبال کرده و می کند؟
در کنفرانس بین المللی بازسازی افغانستان که در سال ۲۰۰۲ در توکیو برگزار شد، ایران تعهد کرد که در مجموع مبلغ ۵۶۰ میلیون دلار را به بازسازی افغانستان اختصاص دهد و بر این اساس، ایران هر ساله چند طرح را که با توافق دو طرف تعیین شده بود، به اجرا در می اورد. از جمله، این طرح ها ساخت جاده ۱۲۰ کیلومتری دوغارون ـ هرات با هزینه ۶۰ میلیون دلار، طرح برق رسانی شامل بهره برداری از پست ۴۰۰ کیلوولتی تربت جام و ۲۰۰ کیلومتر شبکه گذاری که در زمستان ۱۳۸۳ بوده است.
از سوی دیگر، حضور پر رنگ ایران در طرح برپایی شهرک صنعتی هرات که بیشتر با کمک های فنی و مهندسی و لجستیکی ایران این شهرک پا گرفت و هرات را به قطب صنعتی افغانستان تبدیل نمود و چندین شرکت ایرانی (مانند گلرنگ، ظریف مصور و غیره) به برپایی کارخانه هایی در شهرک صنعتی مبادرت نمودند، نمونه دیگری از همکاری های اقتصادی میان دو کشور است. سرمایه گذاری ایران در پروژه ساخت راه آهن خواف ـ روزنک که با حضور آقایان روحانی و غنی، روسای جمهور وقت، در پاییز ۱۳۹۹ افتتاح شد، از دیگر موارد همکاری است. با وجود کمک های بین المللی و سرازیر شدن دلارهای جهانی به سوی افغانستان و علیرغم میل غرب، به ویژه آمریکا، کالاهای ایرانی مرتب به افغانستان صادر شده اند تا جایی که در سال ۱۳۹۹ ایران ۳ میلیارد دلار کالا به افغانستان صادر کرد.
احداث ۱۲۰ کیلومتر جاده ماهیرود ـ فراه نیز علیرغم همه مشکلات امنیتی در این منطقه، با کوشش مهندسین وزارت راه و شهرسازی ایران ادامه یافت و حدود ۶۰ کیلومتر آن به بهره برداری رسید. پروژه های دیگر ایران، سد شاه و عروس کابل و پروژه های آبرسانی در شرق افغانستان بوده است.
اکنون و در دو سال اخیر، ایران به دنبال تقویت همکاری های اقتصادی خود با افغانستان است. بهره برداری عملیاتی و تجاری از خط آهن ساخته شده خواف ـ روزنک و ساخت خط آهن مذکور تا هرات با حضور کنسرسیوم توسعه ریلی ایران و افغانستان، افتتاح نهایی جاده ماهیرود ـ فراه که با چالش های تامین بودجه همراه بوده است، حضور شرکت های تولیدی و صنعتی ایران برای احداث کارخانه های خود در افغانستان با توجه به سیاست حمایت از تولید ملی افغانستان که واردات کالاهای مشابه تولید در افغانستان را ممنوع می کند، حضور شرکت های ایرانی در بهره برداری از معادن گوناگون افغانستان و نیز صادرات سالانه ۲ میلیارد دلار کالا به افغانستان همگی برنامه هایی بوده اند که در این دو و نیم سال اخیر به ثمر رسیده اند.
ما همچنین آماده ساخت جاده هرات ـ غور و هرات ـ بادغیس نیز هستیم. برنامه دیگری که در پیش داریم، ساخت راه آهن زابل ـ میلک همزمان با جلو بردن طرح راه آهن چابهار ـ زاهدان است که می تواند در اقتصاد منطقه سیستان و بلوچستان و اتصال این منطقه به افغانستان نقش به سزایی بازی کند. بندر چابهار به عنوان بندر اقیانوسی ایران می تواند نقش برجسته ای در همکاری هند، کشورهای خلیج فارس، چین و دیگر کشورهای آسیایی با ایران و افغانستان داشته باشد. سفر اخیر هیات اقتصادی طالبان به چابهار و اعلام آمادگی آنها برای سرمایه گذاری در این بندر، می تواند مقدمه ای برای گسترش همکاری های منطقه ای باشد.
منبع: نشریه نیم‌روز
پیشنهاد می شود: اوضاع منطقه و روابط اقتصادی محور دیدار کاظمی قمی با امیرخان متقی
