به گزارش ایراف، بهنوشتهٔ مؤسسهٔ لَنسینگ، پس از بازگشت طالبان به قدرت در سال ۲۰۲۱، تاجیکستان سختگیرانهترین موضع را در میان کشورهای آسیای مرکزی اتخاذ کرد.
امامعلی رحمان رئیس جمهور این کشور با تقویت گفتمان ملیگرایانه، خود را حامی تاجیکهای شمال افغانستان معرفی کرد و از تحویل سفارت افغانستان به طالبان خودداری نمود؛ اقدامی که این اندیشکده آن را «نمادین اما راهبردی» توصیف میکند.
در سال ۲۰۲۵، حملات مرزی از جمله حمله به پایگاههای چینی در مناطق شمسیالدین شوقین و شودکی که به کشته شدن شهروندان چینی انجامید، مرحله جدیدی از بیثباتی را رقم زد.
تاجیکستان از چین خواست بر طالبان فشار بیاورد، زیرا حضور گسترده شهروندان چینی در پروژههای اقتصادی و زیرساختی این کشور، آسیبپذیری پکن را افزایش داده است.
با وجود تنشها، تماسهای دوشنبه و طالبان قطع نشده و به گفتهٔ این اندیشکده، «همکاری سرد» میان دو طرف برای کاهش تنشها ادامه دارد.
اما ضعف کنترل مرزی در شمال افغانستان و استقلال عمل فرماندهان محلی، پیچیدگی امنیتی را افزایش داده است.
معضل روسیه: ضامن ثبات یا بار استراتژیک؟
مؤسسهٔ لَنسینگ گزارش میدهد که تاجیکستان از روسیه و سازمان پیمان امنیت جمعی درخواست گشت مشترک مرزی کرده و احتمال انتقال نیروهای پایگاه ۲۰۱ روسیه به جنوب مطرح شده است.
هرچند مقامات تاجیک برخی ادعاها را تعدیل کردهاند، اما پیامدهای راهبردی این تحولات همچنان پابرجاست.
این اندیشکده مینویسد که کرملین در شرایط دشواری قرار دارد: از یکسو میخواهد نقش خود را بهعنوان تأمینکننده امنیت منطقه حفظ کند و از سوی دیگر، درگیر جنگ اوکراین است و بخش قابل توجهی از توان رزمی خود را از آسیای مرکزی خارج کرده است.
مؤسسهٔ لَنسینگ هشدار میدهد که هرگونه تلفات نیروهای روس در درگیری با شبهنظامیان، میتواند روایت رهبری منطقهای مسکو را تضعیف کند.
چین: منافع اقتصادی، انتظارات امنیتی
بهگزارش مؤسسهٔ لَنسینگ, چین اکنون یکی از بازیگران کلیدی در تاجیکستان است؛ از سرمایهگذاریهای زیرساختی گرفته تا حضور دو گردان پلیس مسلح مردم چین برای حفاظت از پروژههای چینی.
پکن پس از حملات مرزی، خواستار حفاظت بیشتر از شهروندان خود شده و هشدارهای امنیتی صادر کرده است.
این اندیشکده تأکید میکند که تاجیکستان اکنون در حال اجرای «دیپلماسی مثلثی» است: اتکا به چتر امنیتی روسیه، همکاری اقتصادی با چین و حفظ ارتباط محدود با طالبان.
سیاست داخلی: بسیج نمادین و حساسیت نسبت به حضور خارجی
مؤسسهٔ لَنسینگ مینویسد که امامعلی رحمان با پیروزی قاطع در انتخابات پارلمانی ۲۰۲۵، روایت دفاع ملی را تقویت کرده است.
این بسیج ملیگرایانه حمایت داخلی را افزایش داده، اما فضای سیاسی را بهگونهای شکل داده که عقبنشینی از مواضع سختگیرانه بدون هزینه سیاسی دشوار است.
بهرغم نیاز به کمک خارجی، دوشنبه نگران است که وابسته به نیروهای خارجی جلوه کند؛ نگرانیای که ریشه در تجربه دهه ۱۹۹۰ دارد.
پیامدهای منطقهای: آزمون بزرگ برای ساختار امنیتی آسیای مرکزی
این اندیشکده معتقد است که بحران مرزی تاجیکستان و افغانستان، آزمونی برای کارآمدی سازوکارهای امنیتی منطقهای مانند سازمان پیمان امنیت جمعی و سازمان همکاری شانگهای است.
روسیه، چین و کشورهای منطقه باید میان مبارزه با تروریسم، قاچاق مواد مخدر و حساسیتهای محلی نسبت به حضور نیروهای خارجی تعادل برقرار کنند.
بهنوشتهٔ مؤسسهٔ لَنسینگ, خروج آمریکا از افغانستان خلأیی ایجاد کرده که اکنون روسیه و چین در تلاش برای پر کردن آن هستند؛ رقابتی که سیاستهای آمریکا در آسیای مرکزی را پیچیدهتر کرده است.
احتمال عملیات نظامی روسیه و چین
این تحلیل احتمال عملیات نظامی بزرگ روسیه در تاجیکستان را «پایین» (۵ تا ۱۰ درصد) ارزیابی میکند، اما اعزام محدود یا نمادین را محتملتر میداند.
درباره چین نیز تأکید میکند که پکن سابقه عملیات رزمی برونمرزی ندارد و ورود ارتش آزادیبخش خلق به چنین محیطی میتواند پیامدهای سیاسی و امنیتی جدی برای چین داشته باشد.
با این حال، مؤسسهٔ لَنسینگ میگوید که اقدامات امنیتی محدود، از جمله گسترش حضور پلیس مسلح چین، حفاظت از پروژهها، اشتراک اطلاعات و آموزش نیروهای تاجیک، محتمل است.
خطوط قرمز و محرکهای احتمالی مداخله روسیه
این اندیشکده سه محرک اصلی را برای افزایش احتمال مداخله روسیه برمیشمارد:
۱. حمله بزرگ با تلفات زیاد که منشأ آن افغانستان باشد یا شهروندان چینی را هدف قرار دهد.
۲. بحران اعتبار سازمان پیمان امنیت جمعی در صورت درخواست رسمی تاجیکستان و امتناع روسیه.
۳. فشار پنهان چین برای حفاظت از سرمایهگذاریها و شهروندانش.
حساسیت دوشنبه نسبت به نیروهای خارجی
بهنوشتهٔ مؤسسهٔ لَنسینگ, امامعلی رحمان نسبت به حضور نیروهای چینی حساستر از نیروهای روس است.
حضور آشکار نیروهای چینی میتواند واکنش ملیگرایانه شدیدتری ایجاد کند و نگرانی نخبگان درباره حاکمیت بلندمدت را افزایش دهد.
دوشنبه ترجیح میدهد آموزش، تجهیزات، پهپاد، پشتیبانی هوایی و اطلاعات دریافت کند و تمایل به حضور نیروهای پیاده خارجی ندارد.
