به گزارش ایراف، همکاریهای ریلی میان ایران و افغانستان بهعنوان یکی از ارکان اصلی دیپلماسی اقتصادی و حملونقلی در منطقه، نهتنها بهعنوان پلی برای اتصال دو کشور همسایه عمل میکند، بلکه دریچهای استراتژیک بهسوی بازارهای وسیع آسیای مرکزی، چین، ترکیه و حتی اروپا بهشمار میرود.
این همکاریها ریشه در موقعیت جغرافیایی افغانستان بهعنوان کشوری محصور در خشکی و وابستگی آن به بنادر ایران مانند چابهار و بندرعباس دارد و هدف آن کاهش هزینههای حملونقل جادهای، افزایش سرعت و امنیت جابهجایی کالا و مسافر و تقویت تجارت دوجانبه است.
از نظر ایران، گسترش شبکه ریلی به شرق نهتنها بازار صادراتی برای محصولات کلیدی مانند سیمان، سوخت، مواد غذایی و مصالح ساختمانی را توسعه میدهد، بلکه موقعیت تهران را بهعنوان مرکز ترانزیتی منطقهای در کریدورهای بزرگ مانند «کمربند و جاده» چین تثبیت میکند.
وضعیت فعلی زیرساختهای ریلی مشترک
زیرساختهای ریلی مشترک میان ایران و افغانستان بر پایه پروژه کلیدی خط آهن خواف–هرات استوار است که از سال ۲۰۰۷ با سرمایهگذاری ۷۵ میلیون دلاری ایران آغاز شد و بهعنوان نخستین خط ریلی استاندارد در افغانستان، با طول تقریبی ۲۲۶ کیلومتر به شبکههای ریلی ایران، ترکیه و اروپا متصل میشود.
این پروژه شامل بخشهایی از مرز تا روزنک (۵۵ کیلومتر) و از رباط پریان تا هرات (۴۷ کیلومتر) است. در مه ۲۰۲۴ بهطور رسمی بازگشایی شد و تا نوامبر ۲۰۲۵ روزانه تا دو هزار تن کالا را جابهجا میکند.
تحولات اخیر، از جمله ورود نخستین قطار باری حامل ۱۱۲۰ تن گازوئیل از مرز شمتیغ در اکتبر ۲۰۲۵ توسط کنسرسیوم توسعه ریلی ایران–افغانستان، نهتنها ظرفیت حمل سوخت را به بیش از ۳۰ هزار تن در ماه افزایش داده بلکه فصل تازهای در همکاریهای اقتصادی گشوده و ثبات بازار انرژی هرات را تضمین کرده است.
همچنین، مرز ریلی جدید در منطقه زابل و افزایش روزهای فعالیت خط خواف–هرات برای پاسخ به تقاضای روبهرشد، نشاندهنده شتابگیری عملیاتی است.
در دیدار اخیر مقامات طالبان با معاون راهآهن ایران، بر افزایش انتقالات از این مسیر و رفع نواقص فنی تأکید شد. پستهای رسمی وزارت خدمات عمومی طالبان در اکتبر ۲۰۲۵ نیز بهرهبرداری از خط خواف–هرات را فرصتی کلیدی برای توسعه همکاریهای سهجانبه با ترکیه و ایران توصیف کردهاند. این روند نهتنها تجارت دوجانبه را تسهیل میکند، بلکه افغانستان را به حلقه واسط در کریدورهای منطقهای تبدیل میسازد.
راهبردهای توسعه همکاریهای ریلی
راهبردهای توسعه همکاریهای ریلی بر پایه توافقنامههای چندجانبه و دوجانبه بنا شده و هدف آن اتصال به کریدورهای بزرگ منطقهای است. کلیدیترین گام در این زمینه، امضای یادداشت تفاهم سهجانبه میان راهآهن ایران، ترکیه و اداره خط راهآهن افغانستان در اکتبر ۲۰۲۵ است که توسط جبارعلی ذاکری، مدیرعامل راهآهن ایران، ویسی کورت، مدیرکل راهآهن ترکیه و محمداسحاق صاحبزاده، معاون وزارت خدمات عمومی طالبان امضا شد. هدف این تفاهمنامه، گسترش همکاریهای دوجانبه و سهجانبه، افزایش بهرهوری زیرساختها، اشتراکگذاری تخصص در تعمیر و نگهداری، دیجیتالیسازی شبکه ریلی، مدیریت ترافیک و انجام بازدیدهای فنی متقابل در دوره پنجساله آینده است.
در چارچوب کریدور ایران–افغانستان–چین که در دیدار نوامبر ۲۰۲۵ میان علیرضا بیکدلی، سرپرست سفارت ایران و ذاکری بررسی شد، راهآهن ایران متعهد به ایفای نقش محوری با حمایت دولت و شرکتهای ایرانی شد تا جابهجایی بار و مسافر تسهیل شود.
این کریدور، بخشی از طرح «کمربند و جاده» چین است که با اتصال خواف–هرات به کابل و کاشغر، ظرفیت بالقوه انتقال نفت و گاز از خاورمیانه به چین را فراهم میآورد.
همچنین، مذاکرات فوریه امسال برای توسعه اتصالات کریدوری شامل توافقات اولیه با چین برای اتصال ریلی به افغانستان و هدفگذاری افزایش حمل بار به ۱۰۰هزار تن در ماه، همراه با تأمین واگن و لوکوموتیو توسط ایران، نشاندهنده تعهد جدی به گسترش ترانزیت از هند و چین است.
در همین راستا، تسریع تکمیل خط چابهار–زاهدان (با ظرفیت سالانه ۶ میلیون تن بار و یک میلیون مسافر) و پیشنهاد توسعه مسیر هرات–مزارشریف با همکاری مالی، فنی و انسانی ایران، ترکیه و افغانستان در نشست اکتبر ۲۰۲۵، گامهایی برای ثبت کریدور هرات–استانبول و تسهیل صادرات سوخت و صدور ویزای رانندگان قطار بهشمار میروند.
این راهبردها، با تمرکز بر دیپلماسی اقتصادی دولت چهاردهم ایران، نهتنها روابط دوجانبه را تعمیق میبخشند بلکه افغانستان را به هاب ترانزیتی منطقه تبدیل کرده و مسیرهای پرریسک جایگزین مانند پاکستان را کماهمیت میسازند.
تجارت و حملونقل ریلی
تجارت ریلی، بهعنوان موتور محرک رشد اقتصادی دوجانبه، در سال ۲۰۲۵ پیشرفت چشمگیری داشته است. بر اساس گزارش معاون بازرگانی راهآهن ایران در فوریه سال جاری، حجم جابهجایی بار از مسیرهای ریلی مشترک در حال حاضر حدود ۱۰ هزار تن در ماه است که پیشبینی میشود به ۱۰۰ هزار تن افزایش یابد.
در نیمه نخست سال ۲۰۲۵، حمل بار ریلی با عبور روزانه دو هزار تن کالا از مسیر خواف–هرات و افزایش روزهای فعالیت خط، برای پاسخ به تقاضا، ۲۹ درصد رشد داشته و به حدود ۶۰۰ میلیون دلار رسیده است. این آمار نشاندهنده شتابگیری تجارت ریلی میان دو کشور است.
چالشها و موانع
با وجود پیشرفتها، چالشهای امنیتی، فنی و سیاسی همچنان بر سر راه توسعه همکاریهای ریلی قرار دارند. تنشهای احتمالی در افغانستان و تحریمهای بینالمللی علیه ایران اجرای پروژهها را کند میکند.
در گزارشهای رسمی وزارت فواید عامه افغانستان، بر رفع نواقص فنی خط خواف–هرات و تسهیل صدور ویزا تأکید شده است.
کمبود سرمایه برای کریدورهای بزرگ مانند ایران–افغانستان–چین (با هزینه تخمینی دو میلیارد دلار) و رقابت با مسیرهای ترکمنستان–افغانستان–تاجیکستان یا پاکستان، سهم ایران را تهدید میکند.
همچنین بیثباتی اقتصادی افغانستان، تغییرات اقلیمی و مسائل مرزی (از جمله موانع ناشی از خطوط برق) از دیگر مشکلاتی هستند که در مذاکرات اخیر برای افزایش انتقال بار مورد توجه قرار گرفتهاند.
چشمانداز آینده
چشمانداز آینده، با تکمیل مرز زابل و توسعه مسیر هرات–مزارشریف تا سال ۲۰۲۷، عملیاتیشدن کریدورهای سهجانبه و اتصال کامل به چابهار، میتواند حجم تجارت را به ۱۰ میلیارد دلار برساند و افغانستان را به هاب ترانزیتی منطقه تبدیل کند.
پیشنهادها شامل افزایش سرمایهگذاری مشترک، همکاری با چین و ترکیه برای تأمین مالی و فنی، دیجیتالسازی و استانداردسازی ریلی، و تقویت دیپلماسی منطقهای برای حل چالشهای امنیتی است. این اقدامات نهتنها رشد اقتصادی را تضمین میکند، بلکه به تحکیم ثبات ژئوپلیتیکی منطقه میانجامد.
نتیجهگیری
بررسی راهبردهای توسعه همکاریهای ریلی ایران و افغانستان، با تحولاتی چون تفاهمنامه سهجانبه اکتبر ۲۰۲۵، صادرات سوخت از مرز شمتیغ و نقش محوری کریدور ایران–افغانستان–چین، نشان میدهد این همکاریها ظرفیت تبدیلشدن به موتور محرکه توسعه منطقهای را دارند.
رشد ۸۰ درصدی تجارت در سال ۲۰۲۴، افزایش حمل بار به ۱۰۰ هزار تن در ماه و تعهدات دیپلماتیک اخیر، نویدبخش آیندهای پربار است که نهتنها اقتصاد دو کشور را رونق میبخشد، بلکه آسیای مرکزی را به شبکه ترانزیتی گستردهتری پیوند میدهد؛ در حالیکه غلبه بر چالشها همچنان نیازمند همکاری نزدیک و پایدار میان طرفین است.
تلویزیون اینترنتی ایراف آغاز به کار کرد
آخرین اخبار افغانستان را در ایراف بخوانید:
توزیع زمین برای مهاجرین در هرات | کاهش قیمت مسکن و زمین در راه است
آموزش آنلاین در افغانستان؛ نظام آموزشی پویا، شفاف و مدرن
